Andere Tijden

Het is zestig jaar geleden dat op Dolle Dinsdag, 5 september 1944, Duitsers en collaborateurs massaal wegvluchtten uit Nederland. Door een (later foutief gebleken) bericht van Radio Oranje ontstond er een bevrijdingsroes in Nederland, met als gevolg paniek bij Duitsers en collaborateurs.

Vijfentwintig jaar geleden knapte er een waterleidingbuis in het dorpje Lekkerkerk. De grond bleek zwaar vervuild, Nederland had zijn eerste en grootste gifschandaal. De huizen moesten leeg, de grond werd afgegraven, en 160 miljoen gulden later was iedereen heel tevreden. Een leergeldaffaire in Andere Tijden.

In de zomer van 1976 verkeert Deventer in opperste staat van opwinding. Hollywood was neergestreken aan de IJssel om er de tot dan toe duurste film aller tijden op te nemen: ‘Een Brug te Ver’. Een parade aan wereldsterren trok voorbij, van Sean Connery, Michael Caine en Robert Redford tot Liv Ullmann en onze eigen Peter Faber. Voor de armlastige gemeente Deventer was de komst van de film een geschenk uit de hemel, want het geld stroomde met bakken het slaperige provinciestadje aan de IJssel binnen.

"Delfzijl is uniek. Al het afvalwater kan zo de Eems in", zei oud-burgemeester Roele van Delfzijl. Aan het eind van de jaren vijftig dreigt de Randstad overbevolkt te raken en het Noorden leeg. Daar bedenkt het Rijk een oplossing voor: spreiding van industrie. Er worden zevenentwintig industrialisatiekernen aangewezen. Delfzijl en omstreken is er daar een van. Het gemeentebestuur en het Havenschap hebben daar wel oren naar. Miljoenen worden ingezet om bedrijfsterreinen en verkeersverbindingen aan te leggen, woningen te bouwen, scholen, een ziekenhuis... Winkeliers breiden hun nering uit. Hele dorpen worden opgedoekt. Vette premies aan het bedrijfsleven moeten industrieën naar het Noorden halen. Delfzijl zal dé industriestad van het noorden worden!

John de Mol probeert het nu. Maar vijftien jaar geleden probeerde Joop van den Ende al commercieel te gaan. Henny, Jos en Ron... Alle sterren stonden er klaar voor. Programma's waren gemaakt en studio's gebouwd. Maar het liep anders... Een reconstructie van de opkomst en ondergang van tv 10 - het sterrennet van Joop van den Ende.

Het is niet meer te betalen, Nederlanders werken te weinig, de volgende generatie kan het niet opbrengen… De boodschap is duidelijk: het moet afgelopen zijn met VUT en prepensioen. Een groot deel van de Nederlanders denkt daar heel anders over, dat bleek afgelopen zaterdag wel.

Seks voor het huwelijk - tot ver in de jaren zestig een absoluut taboe. Maar taboe of niet, we deden er aan en waarschijnlijk niet veel minder vaak dan nu. Het was de tijd vóór de sexuele revolutie, vóór het grootschalig gebruik van anti-conceptie, vóór de eerste BOM-moeders en vóór de legalisering van abortus. Het was de tijd waarin een ongetrouwd meisje 'het' niet deed.

In de Spaanse Burgeroorlog (1936-1939) vochten linkse Nederlanders mee tegen de fascisten van generaal Franco - dat is een al vaak verteld verhaal. Maar een ander en vrijwel onbekend verhaal is dat van een groep aanhangers van Franco, die politiek asiel kregen in ons land en op Ameland een warm onthaal vonden

Meer dan 100.000 soldaten stuurde de Nederlandse regering, direct na de oorlog, naar Indonesië Het doel? De revolutie van de Indonesische revolutionairen in de kiem te smoren. Maar... kan een leger wat bereiken als het door de bevolking ter plaatse als bezetter wordt gezien?

De verkiezingen om het Amerikaanse presidentschap tussen George Bush en John Kerry lijken ongemeen spannend te worden. Andere Tijden keert terug naar de laatste echte campagne voor het televisietijdperk, die van 1948. Alle peilingen gaven toen aan dat president Harry Truman verslagen zou worden door uitdager Thomas Dewey. Toch pakte het anders uit.

Sinds het begin van de jaren negentig domineren bouwkranen de hemel boven Berlijn. Temidden van alle nieuwbouw ligt een plein waar het, als in het oog van de orkaan, opmerkelijk stil is: de Marx-Engelsplatz. Maar de rust bedriegt. Geen enkele plek in Duitsland is zo beladen met geschiedenis en zozeer het onderwerp van debat als de Marx-Engelsplatz. Want hier staat het skelet van wat ooit de trots van de Duitse Democratische Republiek was: het Palast der Republik.

In de themaweek 'Geheim geweld' van Nederland 3 portretteert Andere Tijden een familie uit Den Helder waarvan in 1961 zeven kinderen vanwege verwaarlozing uit huis werden geplaatst.

Minister van Justitie Piet Hein Donner riep onlangs op tot aanscherping van artikel 147 van het wetboek van strafrecht. Het is het artikel dat ‘smalende godslastering’ verbiedt. Maar één keer eerder werd er een beroep op gedaan, tijdens het uitkomen van de Nederlandse vertaling van de Duivelsverzen van Salman Rushdie.

In de herfst van 1983 ligt ons land twee maanden plat. De post wordt niet bezorgd, het huisvuil niet opgehaald en geen trein of tram rijdt op tijd. Ambtenaren voeren massaal actie tegen een dreigende salariskorting van 3.5 procent. De bonden zijn woedend, het kabinet onvermurwbaar, een compromis onvindbaar. Uiteindelijk is het de rechter die het verlossende woord spreekt.

Uren spraken ze met elkaar, de oude prins en de republikeinse hoofdredacteur. Ze mochten elkaar, en de prins was openhartig. De hoofdredacteur schreef er een stuk over en liet zich er over interviewen voor de televisie. Nu zijn ze allebei dood, Prins Bernhard en Martin van Amerongen. Dinsdag is het gesprek te zien in Andere Tijden.

Hoort Turkije bij Europa? De Turken vinden van wel en proberen al sinds de totstandkoming van de Turkse Republiek, nu bijna 80 jaar geleden, te bewijzen dat het zo is. In 1926 met een reizend tentoonstellingsschip en vanaf de jaren ’50 als trouwe bondgenoot in de Navo.

In mei 1970 introduceert het weekblad Margriet een speciale maandelijkse bijlage: ”Er is een nieuwe en gezellige manier om slank te worden. Margriet nodigt u uit voor Clublijn ’70: Gids naar Gezondheid & Geluk.” De actie slaat aan. Zakken vol post komen binnen bij de brievenrubriek De Lijnpost. Het besef is langzaam bij het publiek doorgedrongen; we worden te dik. Niet alleen de damesbladen gaan de strijd aan tegen overgewicht. Het staat in de jaren zeventig bol van de pas opgerichte slankclubs en nieuwe diëten. Maar helaas heeft de opbloeiende aandacht voor de slanke lijn weinig langdurig resultaat.

Wat gebeurt er als er een atoombom valt op de Dam in Amsterdam? Over dat intrigerende onderwerp mocht een groepje militaire artsen midden jaren zestig een film maken. De latere professor Hans Galjaard was erbij en televisiedokter Aart Gisolf, en geld speelde geen rol. De film is nooit afgemaakt, Andere Tijden vond de opnamen terug.

Veertig jaar geleden kenden we het in ons land nog nauwelijks: bankovervallen. Maar in de jaren zestig werd het een ware hausse. Elke week een kraak en elke week op het journaal. Hoe Nederland zijn onschuld verloor en banken en boeven een beveiligingswedloop begonnen.

Geheime tunnels, poppen en zelfs een vliegtuig op zolder... De vluchtgevaarlijke officieren die in kasteel Colditz in Duitse krijgsgevangenschap zaten, deden letterlijk alles om maar te kunnen ontsnappen. Engelsen zaten er, Fransen, Polen. Dat er ook Nederlandse krijgsgevangenen zaten is veel minder bekend. Andere Tijden spoorde drie van hen op. En een Duitse bewaker, die er met een vreemd soort plezier aan terugdenkt dat hij de gevangenen vaak te slim af was. Maar niet altijd.

Ze deden ons zware werk, woonden in pensions en rolden hun gebedsmatjes uit in bedrijfskantines. Gastarbeiders in de jaren '60. De eerste moslims in Nederland. Ze eisten niets, ze gingen toch weer terug. Dachten wij. Maar de moslims bleven. De islam bleef en er kwamen moskeeën, soms gefinancierd door het buitenland. Nederlanders wisten van niks. Hoe de moskee zijn plaats vond tussen molens en kerktorens.

De Alkmaarse voetbalclub AZ maakt kans dit jaar landskampioen te worden. Een wonder dat in een kwart eeuw niet meer is voorgekomen. In Andere Tijden: Wat is er voor nodig om van een voetbalclub uit de provincie - AZ - een topclub te maken. Een van de regels is: Leg vooral de VROUWEN van de spelers in de watten.

In 1984 vergeleek Hugo Brandt Corstius minister Ruding van Financiën met Adolf Eichmann. Kort daarop werd de columnist voorgedragen voor de P.C. Hooftprijs en stond de regering voor de vraag of ze die voordracht nu wel moest bekrachtigen. In Andere Tijden: een woelige strijd over het vrije woord, nu twintig jaar geleden.

Deze week in Andere Tijden: de geestelijke aantrekkingskracht van een palingboer uit Muiden. Louwrens Voorthuijzen, alias Lou de Palingboer. Door duizenden volgelingen vereerd als de mensgeworden God. Andere Tijden, over de God die Lou heette.

Hoe een paar jonge mensen direct na de Tweede Wereldoorlog beseften dat de gegevens van die oorlog verzameld en beschreven moesten worden en hoe ze daarbij voortdurend geconfronteerd werden met hun eigen oorlogsleed. Andere Tijden sprak met Loe de Jong en zijn naaste medewerkers over de beginjaren van het Rijksinstituut voor Oorlogsdocumentatie.

Hoe vier feministen eind jaren '70 besloten dat ze geen mannen meer nodig hadden en in het gekraakte Amsterdamse Handelsbladgebouw de keuken, de klerenkast en de slaapkamer met elkaar deelden: De Keizerinnen. Een vol jaar woonden ze met elkaar samen en de vijfentwintig jaar daarna zagen of spraken ze elkaar niet. Andere Tijden bracht ze weer bij elkaar.

Het waren de idolen van toen: Bueno de Mesquita, Jan Tromp de kunstfluiter, Tony Eijck en vele anderen... Avond aan avond traden ze op en schnabbelden hun kostje bij elkaar. Dankzij de komst van televisie groeide de een uit tot nationale ster. Maar de ander kon niks met dat nieuwe medium en bleef achter op het toneel van het dorpshuis... Op schnabbeltoer met Andere Tijden.

Hoe trad de Nederlandse staat eind jaren zeventig op tegen het terrorisme dat kwam overwaaien uit de Bondsrepubliek? Kwamen er nieuwe wetten, zoals bij onze oosterburen? Ondergingen terroristen hier 'isolatiefolter'? Dreigde de 'politiestaat'? Andere Tijden bekijkt de komst van de RAF, de Rote Armee Fraktion, naar Nederland.

In de oorlog waren het joodse kinderen. Ze waren ondergedoken of verbleven in kampen. Na de oorlog waren het joodse wezen en kwamen ze veelal terecht in Joodse weeshuizen. Ze werden naar Israël overgebracht voor hun veiligheid en voor de opbouw van het land. Nu zijn ze rond de zeventig en vragen ze zich af hoe destijds het vermogen van hun omgebrachte ouders is besteed. Andere Tijden over hun teleurstelling, woede, frustratie en vragen. Zestig jaar na de oorlog.

Nederland was in 1940 lang niet zo’n onschuldig landje als het zelf deed voorkomen. Het vormde een ernstige bedreiging voor Duitsland, en vandaar dat de inval van 10 mei onvermijdelijk was. Dat was het verhaal van de Duitse propaganda, die er een waar filmspektakel van heeft gemaakt. Bij Andere Tijden kunt u dat zelf zien.

Drie Brabantse notabelen, die weigerden in Duitsland te gaan werken, doken tijdens de oorlog onder in een boshut, met een goed boek en de jeneverfles onder handbereik. Het bijzondere is: ze hebben hun onderduik gefilmd, en die film komt nu pas boven water. In Andere Tijden de onderduik van drie reserve-officieren.

Stampende laarzen, bruut geweld, razzia's en deportaties, dat zijn de standaardbeelden die we al zestig jaar hebben van de 50.000 Duitse soldaten die Nederland bezet hielden. Maar welk beeld hadden die soldaten eigenlijk van ons? En, hoe brachten ze hun tijd hier door? Amateurfilmmateriaal en getuigenissen van Duitse oud-soldaten, laten zien hoe leeg onze beelden zijn: De Duitse soldaat voelde zich geen bezetter. Hij waande zich in een soort luilekkerland.

750.000 mensen vergaapten zich in 1957 op de tentoonstelling Het Atoom aan de eerste kernreactor op Nederlandse bodem. Een geheimzinnig blauw licht verraadde dat een oneindige bron van energie was gevonden. De kolen raakten op, maar dankzij kernenergie gingen we toch een stralende toekomst tegemoet. Nog begin jaren '70 waren er zelfs voorstellen voor 35 kerncentrales in ons land. Nu wil staatssecretaris Van Geel onze laatste kerncentrale iets langer openhouden en zelfs dat stuit al op groot verzet. Hoe de euforie om een eindeloze energiebron omsloeg in haar tegendeel.

Twintig jaar geleden voltrok zich het Heizeldrama: Liverpoolfans bestormden het vak waar Juventus aanhangers zaten. De muur begaf het en er vielen bijna veertig doden en honderden gewonden tijdens dit Europacup duel. Alle onderzoekscommissies hebben over het hoofd gezien wat er vóór het duel, tijdens een wedstrijdje tussen 12-jarige Belgische voeltballertjes, plaatsvond. Zonder dat ze het beseften zijn zij wellicht de aanleiding geweest tot het grote drama. In Andere Tijden: Hoe het voetbal zijn onschuld verloor.

'Het was het slotakkoord van de jaren zestig', zegt Mulisch achteraf. Voor het Holland Festival van 1969 maakte hij samen met zes andere jonge kunstenaars een moderne opera over Che Guevara. 'Reconstructie' zorgde, nog voor de uitvoering, voor honderden boze brieven en leidde zelfs tot kamervragen. Andere Tijden over een in alle opzichten revolutionaire opera.

a meer dan 30 jaar gewapende, vaak nietsontziende strijd met 3.700 slachtoffers als gevolg heeft de Provisional IRA afgelopen donderdag beloofd de wapens definitief neer te leggen. Andere Tijden zendt in verband daarmee een gedeelte uit van een eerder door de VPRO gemaakte reconstructie van de strijd in Noord-Ierland en de moeizame poging tot een politiek vergelijk te komen.