Andere Tijden

Rond de wieg van Willem III hangen zwarte gordijntjes. De Oranjes rouwen om Willem II die onverwachts gestorven is aan de pokken. De dood van de 24-jarige stadhouder, een week vóór de geboorte van zijn zoon, zet de positie van het Huis van Oranje en daarmee ook de toekomst van de baby op het spel. De provincies, het machtige Holland voorop, zien hun kans schoon om de familie haar erfelijke functies te ontnemen. Ze willen bezuinigen op het leger en vrij baan geven aan de handel. Daarbij zijn de Oranjes, van oudsher illustere legerleiders en stadhouders, een sta-in-de-weg. Het Eerste Stadhouderloze Tijdperk is een feit. Maar het volk laat zich niet zo makkelijk het symbool van eendracht ontnemen en blijft om Oranje roepen.

De Engelse koningsdochter Mary Stuart, de weduwe van stadhouder Willem II, voelt zich ver verheven boven alles en iedereen. Maar voorlopig staan de Oranjes en de Stuarts buitenspel; aan beide kanten van het Kanaal zijn burgers aan de macht. Dat brengt de landen niet per se tot elkaar. Bij de Engelsen heerst wrevel over de succesvolle, brutale Nederlandse handel en visserij. Dat leidt tot zeeoorlogen. De Republiek investeert stevig in een oorlogsvloot, die de Engelsen uiteindelijk weet te verslaan. De roem van Michiel de Ruyter is gevestigd, in Engeland blijft de vernedering knagen.

De regenten onder leiding van Johan de Witt staan op het toppunt van hun macht en met Engeland is een officieel verdrag gesloten, maar intussen is de Franse Zonnekoning Lodewijk XIV al maanden bezig met de voorbereidingen voor een aanval op de Republiek. Met een grote troepenovermacht en een geheime deal met Engeland denkt hij Nederland binnen korte tijd te kunnen veroveren. Pas op het laatst dringt hier de ernst van de situatie door en wordt Willem III alsnog tot legerleider benoemd, maar de landsverdediging is sterk verwaarloosd. Juni 1672 staat Lodewijk XIV met zijn leger en hofhouding klaar om bij Lobith de Rijn over te steken.

1672. Lodewijk XIV steekt met zijn leger de Rijn over en marcheert met zijn troepen zonder veel tegenstand door de provincies Gelderland en Utrecht. De bevolking raakt in paniek. In Amerongen pakken welgestelde burgers hun kostbaarheden bij elkaar. Wie kan, vlucht naar het westen. De stad Utrecht probeert zich te verdedigen onder opperbevel van Willem III, maar schrikt terug voor de consequenties en overhandigt de sleutels aan de Franse Zonnekoning. Nijmegen verdedigt zich, maar wordt bestookt met meer dan 7.000 bommen en granaten en moet zich eveneens overgeven. De Franse verovering loopt gesmeerd.

Franse troepen rukken op en regeringscentrum Den Haag loopt gevaar. Het plan om gewest Holland te beschermen met een waterlinie komt erg traag tot uitvoering, mede door sabotage door boeren. Duitse bondgenoten van Lodewijk XIV trekken met hun legers door het oosten richting het noorden van het land. In Overijssel vinden ze hier en daar medestanders. Maar Groningen weet de geweldenaren, de bisschop uit Münster heeft niet voor niks de bijnaam Bommen Berend, te weerstaan. 'Groningen constant, behoud van het land' wordt nog steeds met trots in het noorden gememoreerd.

Willem III heeft zijn hoofdkwartier bij de waterlinie. Voorlopig wordt daarmee de opmars van de Fransen gestuit. Maar de bevolking is onrustig. Regenten krijgen de schuld van de penibele toestand en de roep om een sterke leider zwelt aan. Begin juli 1672 gaan de regenten overstag; Willem III wordt benoemd tot stadhouder. De rust keert echter nog niet terug: het proces tegen de gebroeders De Witt loopt uit op een lynchpartij en Lodewijk XIV is nog lang niet verslagen. De poging van de Fransen de waterlinie te slechten mislukt weliswaar, maar bij hun terugtocht krijgen Zwammerdam en Bodegraven het ongenadig te verduren.

De kansen beginnen te keren: Coevorden wordt heroverd, de bisschop van Münster druipt af en de Fransen trekken zich terug. Wel wordt Maastricht nog ingenomen. Pas in 1678 volgt de Vrede van Nijmegen. Willem III wordt geëerd als 'Redder des Vaderlands', maar het vaderland verkeert in deplorabele staat. Zelf heeft hij nieuwe internationale ambities, zijn ultieme glorie moet nog komen.