Andere Tijden

De tienersterren van begin jaren zestig zijn zelf nog piepjong als ze beroemd worden. Willeke Alberti, Trea Dobbs en Ria Valk zijn nog geen 20 als ze grote hits scoren met nummers als Spiegelbeeld, Ploem Ploem Jenka en Rockin’ Billy. De populaire muziek is in opkomst en jongeren zijn een nieuwe belangrijke doelgroep; zij willen idolen van hun eigen leeftijd zien. De platenmaatschappijen zien een gat in de markt en vooral door middel van talentenjachten wordt veel jong talent binnengehaald. Zo wint Trea Dobbs in 1963 het Cabaret der Onbekenden en mag ze een plaatje maken bij Phonogram. De tieners moeten hard werken: veel optredens in het hele land, veel plaatjes maken en tussendoor nog in de tv-studio’s verschijnen. ‘Ik zeg altijd, ik heb mijn puberteit overgeslagen,’ vertelt Trea Dobbs. Herman Stok werkt voor diverse jongerenprogramma’s en ziet de tienersterren opkomen. Hij helpt ze met adviezen op gebied van kleding en repertoire. Bert Schouten is producer bij Phonogram en produceert de ene na de andere hit. De liedjes zijn vaak vertalingen van buitenlandse nummers. Dat is voor de Nederlandstalige markt interessanter. Zo zijn Spiegelbeeld en Het Ritme van de Regen vertalingen van respectievelijk Tes Tendres Années en Rhythm of the Rain. Halverwege de jaren zestig zijn de hoogtijdagen van dit nieuwe genre alweer voorbij door de opkomst van The Beatles en The Rolling Stones.

Als het aan de overheid ligt moet Nederland binnen afzienbare tijd van het aardgas af en overschakelen op klimaatvriendelijker methoden. Hoe het na deze energietransitie verder moet met stoken en koken is voor de burger nog niet echt duidelijk. En wie voor de kosten gaat opdraaien al helemaal niet. Nederland maakte eerder een energietransitie mee, in de jaren zestig. Toen moest het hele land juist aan het aardgas, de nieuwe energiebron die in grote hoeveelheden was aangeboord bij Slochteren in Groningen. De overheid zette een geraffineerde campagne op. In een operatie van vijf jaar werd door heel Nederland een gasleidingnetwerk uitgerold en leerden huisvrouwen koken op nieuwe fornuizen. In Andere Tijden een terugblik op hoe het leven toen was, zonder en met gas.

Dertig jaar geleden liet Nederland de laatste twee Duitse oorlogsmisdadigers vrij. Franz Fischer en Ferdinand aus der Fünten hadden 44 jaar in de gevangenis van Breda gezeten en waren inmiddels oude mannen. Beiden stierven een paar maanden na hun vrijlating. Dat in Duitsland decennialang heel anders naar deze oorlogsmisdadigers werd gekeken, blijkt uit de behandeling die hen vanuit Duitsland ten deel viel. Vanuit Duits perspectief waren het Kriegsverurteilten of Kriegsgefangenen. Geen Kriegsverbrecher. Gevangenen die geestelijk, juridisch en ook financieel geholpen werden. Door allerlei organisaties van oud-strijders en nazi-sympathisanten, maar ook door de Bondsregering. Van kanselier Konrad Adenauer tot en met Willy Brandt en Helmut Schmidt. Zo leverde de Duitse ambassadeur persoonlijk bij de gevangenis een televisietoestel voor de heren af. Toen ze stierven waren ze gefortuneerd. Andere Tijden sprak met toenmalig minister van Justitie Van Agt, die niets wist van al deze Duitse steun. Hij pleitte al in 1972 voor de vrijlating van de toen nog Drie van Breda (Joseph Kotälla zou in 1979 in gevangenschap overlijden). De jonge Van Agt kreeg als nieuwbakken minister meteen zijn “moeilijkste dossier”. Juridisch moeilijk, politiek zeer beladen en bedreigend voor zijn gezin. Het Tweede Kamerdebat over de vrijlating is een van de meest emotionele debatten van na de oorlog. Met protesten op het Binnenhof en vanaf de publieke tribune. In Duitsland sprak Andere Tijden met historicus Felix Bohr, die de Duitse omgang met de Drie van Breda onderzocht. En met Eva Lettermann, achternicht van Franz Fischer. Als kind kende zij Onkel Franz als die leuke en grappige man die zo lang in Breda vastzat. En later als de man die na zijn vrijlating geen enkel berouw toonde en klaagde dat hij geen pensioen kreeg. Zij werd historica en zag toen wat haar oom in de oorlog had gedaan.

Eind maart is het 50 jaar geleden dat John Lennon en Yoko Ono in het Hilton Hotel in Amsterdam hun roemruchte Bed-in for Peace hielden. Het kersverse bruidspaar greep hun huwelijksreis aan om op een ludieke manier actie te voeren voor de wereldvrede. ‘Blijf allemaal een week in bed en laat je haar groeien’ luidde hun slogan. De wereldpers kwam er en masse op af en dat leverde iconische beelden op van het Beatle-echtpaar in witte kleding omringd door journalisten. Andere Tijden spreekt met bezoekers van toen, zoals Paul Witteman die erbij was als piepjonge verslaggever van Dagblad de Tijd en Henk van der Meijden die het paar in die week een paar keer heeft geïnterviewd. Ook fans wisten door te dringen tot het bed van John en Yoko, meestal onder valse voorwendselen, zoals de toen 16-jarige Constance Vrijdaghs. Zij heeft uitgebreid met het paar gesproken. De Bed-in actie heeft weliswaar veel publiciteit opgeleverd maar de wereldvrede niet dichterbij gebracht. Aan de Britse Lennon-biograaf Ray Connolly de vraag of Lennon wel de vredesapostel was waar hij zo graag voor doorging.

Het is bijna half twee in de nacht als VVD-coryfee Hans Wiegel op woensdag 19 mei 1999 zijn beroemde “tegen” in de Eerste Kamer uitspreekt. Wiegel blokkeert daarmee de invoering van het correctief referendum - het kroonjuweel van coalitiegenoot D66 - en laat zo het tweede Paarse kabinet struikelen. Het broeit dan al enige tijd in de Senaat omdat vijf leden van de VVD fractie – onder wie Wiegel- in aanloop naar de stemming grote principiële bezwaren hebben geuit tegen de invoering van de volksraadpleging. D66-leider Thom de Graaf dreigt met een kabinetscrisis als niet alle VVD senatoren - in lijn met het regeerakkoord - vóór zullen stemmen. Tijdens het 16 uur durende debat wordt de druk op deze “bende van 5” verder opgevoerd. Door premier Kok en maar ook door de VVD-partijtop, die een kabinetscrisis en nieuwe verkiezingen wil voorkomen. De ontknoping van deze politieke thriller wordt vanaf middernacht live door de NOS uitgezonden: ruim 400.000 televisiekijkers blijven ervoor op. Iedere stem telt en de inzet is hoog: het voortbestaan van Paars II. Uiteindelijk blijkt tijdens de hoofdelijke stemming dat vier dissidente senatoren toch onder de druk bezwijken en vóór stemmen. Als tot slot de naam van Hans Wiegel wordt opgeroepen is de spanning te snijden. Zou ook hij uiteindelijk omgaan? Maar dan klinkt zijn onverbiddelijke “tegen.” Het referendum kan – voorlopig - de prullenmand in en een paar uur later moet premier Kok het ontslag aanbieden van zijn tweede paarse kabinet. Op de avond van de Provinciale Statenverkiezingen, die ook aan de basis staan van een nieuwe Eerste Kamer, kijkt Hans Wiegel samen met een aantal andere hoofdrolspelers terug op deze historische nacht in de Eerste Kamer. Was tijdens de Nacht van Wiegel sprake van een onverantwoordelijke eenmansactie, of was het juist te prijzen dat Wiegel zijn eigen principes als volksvertegenwoordiger boven het kabinetsbelang liet wegen?

Zandvoort in de jaren zestig en zeventig groeit en bloeit. Elk jaar weten meer toeristen en dagjesmensen de Noord-Hollandse badplaats te vinden. Vanwege het strand, een nieuw casino en natuurlijk het circuit. De Formule 1 races trekken jaarlijks zo’n 70.000 bezoekers. De rest van het jaar zijn er races in andere klassen en wordt het circuit verhuurd. Maar in 1979 neemt de gemeenteraad een voor de meeste inwoners van Zandvoort onbegrijpelijk besluit: het circuit moet dicht. Andere Tijden over de haat-liefdeverhouding van een dorp met een racecircuit. Onder anderen oud-inwoners Pieter Waterdrinker en Jan Lammers halen herinneringen op.

Vanaf 1948 worden in Nederland de eerste kinderen geboren die zijn verwekt met behulp van een anonieme spermadonor. Dat gebeurt door kunstmatige inseminatie, een controversiële methode die wordt verworpen door de Rooms-Katholieke Kerk, die het ziet als overspel binnen het huwelijk. Slechts enkele vrouwenartsen zijn in de beginperiode bereid om de KI-techniek toe te passen. En alleen onder strikte geheimhouding tussen wensouders, arts en spermadonor. Wat niet weet, wat niet deert, is het credo. Maar een geheim bewaren blijkt in veel gevallen ingewikkeld en een deel van de donorkinderen komt erachter dat ze afstammen van een onbekende biologische vader. Ze staan met lege handen omdat er geen informatie is over hun afstamming, want de donoren waren immers anoniem. Andere Tijden blikt terug op de beginjaren van de spermadonatie. Met onder meer een interview met hersenonderzoeker Dick Swaab over het werk en de motieven van zijn vader, de arts Leo Swaab, die vanaf de jaren 50 veel echtparen hielp met het vervullen van hun kinderwens door het toepassen van KI. Ook aan het woord komen een anonieme spermadonor, een wensmoeder en donorkinderen over hun wens om hun biologische vader te (mogen leren) kennen.

In november 1919, bijna honderd jaar geleden, vond de eerste radio-uitzending plaats. Radio, en trouwens ook film, werden als wonderen van de moderne tijd beschouwd. Maar er was ook angst. Angst dat allerlei geluiden via de radio zonder enige controle rechtstreeks de huiskamer zouden bereiken. Angst voor moreel verval, voor verspreiding van vreemde ideeën en gedachten. En dus de behoefte bij de politiek en bij diverse maatschappelijke groeperingen aan controle en beheersing van het nieuwe medium. Radio zou de boodschap van de zuil verkondigen. De boodschap uit confessionele kring en de boodschap uit socialistische kring. De rest werd overgelaten aan de - keurige - Algemenen. Zo ontstond het omroepsysteem dat wij grotendeels nog steeds kennen. In Andere Tijden wordt deze ontwikkeling geschetst, getoond en vooral ten gehore gebracht. Hoe radio van een hobby van zendamateurs tot een medium voor gansch het volk werd. En hoe de film daarbij hielp. De jaren twintig en dertig. Totdat… de bezetter het gevaar weer zag, het radio luisteren verbood en de radiotoestellen liet inleveren.

Op woensdag 7 juni 1989 stort bij dichte mist een passagiersvlucht van SLM neer nabij Zanderij in Paramaribo. Het toestel vliegt te laag en raakt de boomtoppen. Het rolt om de lengteas en stort om 04.27 uur plaatselijke tijd ondersteboven neer. De ramp eist 176 levens, waaronder een groot deel van het Kleurrijk Elftal, profvoetballers van Surinaamse afkomst, op weg om in Suriname een toernooi te spelen. Elf mensen overleven het ongeluk. Een onderzoek wordt ingesteld en er blijkt van alles mis te zijn. Twee vliegers zijn te oud, een derde heeft geen brevet. De bemanning is ingehuurd via een Amerikaans uitzendbureau voor vliegpersoneel waarvan de papieren nauwelijks gecheckt zijn. SLM-gezagvoerder Frank de Miranda stelt enkele weken voor het vliegongeluk misstanden op het gebied van veiligheidsprocedures en de technische staat van de vliegtuigen aan de kaak bij zijn werkgever. In plaats van naar hem te luisteren wordt hij geschorst. Hij is dan ook niet verbaasd over de crash. Marlea Kogeldans verliest bij de ramp haar broer Ruben, een talentvolle voetballer. Ze weigert te schikken en procedeert tegen SLM totdat haar geld op is maar tot een veroordeling komt het niet. Voetballer Radjin de Haan overleeft het ongeluk en wil zo snel mogelijk weer op topniveau voetballen ondanks een gebroken ruggenwervel. In Andere Tijden een reconstructie van de gebeurtenissen rond het vliegongeluk en de nasleep ervan.

In de Achterhoek zijn tijdens de Tweede Wereldoorlog meer onderduikers ondergebracht dan elders in Nederland. Een op de vijf inwoners was er voor korte of langere tijd ondergedoken. Het Achterhoekse buitengebied met de overzichtelijke wegen en afgelegen boerderijen leent zich goed voor onderduikactiviteiten. Er zijn verhalen te vinden van ondergedoken Joden, Britse piloten en Arbeitseinsatz-weigeraars. De Joodse Joop Levy uit Varsseveld is zes jaar als hij moet onderduiken op de boerderij van de familie Ebbers in Lintelo. Het gezin Levy verblijft er maar liefst tweeëneenhalf jaar in een schuilhok op de hooizolder. Na de oorlog wil boer Ebbers niks weten van een vergoeding. Mia Lelivelt is pas 15 als haar vader vraagt of ze hem wil helpen in het verzet. Ze zegt ja en hun huis in Lichtenvoorde wordt voor vele jongens een doorgangsadres om te ontkomen aan de Arbeitseinsatz. Ook Britse piloten en gevluchte krijgsgevangenen vinden er tijdelijk onderdak totdat haar vader definitieve onderduikadressen voor ze vindt. Hij wordt echter verraden en moet zijn verzetsdaden met de dood bekopen. Op Markt 12 in Aalten brengt Jennie Kempink haar jeugd door. Tijdens de oorlog zitten er onderduikers op zolder. Als de Duitse bezetter de voorkamer vordert voor de Ortskommandantur gaat het onderduiken gewoon door. Ondertussen probeert haar moeder de Ortskommandant te vriend te houden. In Andere Tijden blikken de kinderen van toen terug op hun aangrijpende jeugd.

Het televisieseizoen loopt alweer ten einde en dat is een mooi excuus om terug te kijken op een klassieker uit de televisiegeschiedenis. Een kijkcijferkanon uit de vroege jaren zeventig: de Barend Servet show, onderdeel van de ontregelende televisieshows van Wim T. Schippers, uitgezonden door de VPRO. Vijf miljoen mensen werden of woedend of laaiend enthousiast, de ministerraad boog zich over het programma en het bleef nog lang onrustig in Hilversum. Andere Tijden spreekt onder anderen met Wim T. Schippers, IJf Blokker alias Barend Servet en muzikant Clous van Mechelen.

Aan de vooravond van de Brexit op 31 oktober kijkt Andere Tijden terug naar de periode dat premier Boris Johnson EU-correspondent was in Brussel voor The Daily Telegraph. Tussen 1989 en 1994 zuigt Johnson voor de krant de meest onwaarschijnlijke voorstellen uit zijn duim, die de EU zou hebben bedacht: het invoeren van een condoom met een standaardlengte, die voor Britten te klein en voor Italianen te groot zou zijn. Een verbod op kromme komkommers. Britse vissers die haarnetjes moeten dragen. De stukken wakkeren de anti-Europa stemming in Engeland flink aan. Johnson, die zich vaak luidruchtig manifesteert op persconferenties, maakt zich bij politici, woordvoerders en collega-journalisten weinig geliefd. Maar zijn lezers smullen van zijn artikelen. Andere Tijden blikt terug met zijn voormalige collega’s uit Nederland en Engeland.

De discussie over nut en noodzaak van inenten bestaat allang. Joost Ruitenberg werkte in de jaren 60 bij het RIVM mee aan het ontwikkelen van vaccins in het kader van het rijksvaccinatieprogramma uit 1957. Klassiek homeopaat Peter Guinée richtte daarentegen in de jaren 90 de Nederlandse Vereniging Kritisch Prikken op, naar aanleiding van de invoering van het BofMazelenRodehond-vaccin in 1987. Nel uit het Noord-Brabantse Alem verloor in 1934 vijf broertjes en zusjes als gevolg van de mazelenepidemie. Frank van der Wijk (1956) is slechthorend doordat zijn moeder tijdens de zwangerschap het rodehondvirus opliep. Andere Tijden blikt terug op de ontwikkeling van het rijksvaccinatieprogramma vanaf de jaren 50 en de opkomende kritiek op vaccinaties in de jaren 90.

Andere Tijden over de onbegrepen industriële revolutie van DAF. De introductie van de allereerste DAF personenauto was dé publiekstrekker van de Auto-RAI in 1958. Binnen drie jaar hadden de Brabantse gebroeders Van Doorne een revolutionaire automobiel bedacht én geproduceerd. Betaalbaar, ruim en volautomatisch. Een auto waarbij je niet hoefde te schakelen. DAF had het Ei van Columbus ontdekt: Het pientere pookje.

In november 1944 - nu 75 jaar geleden - breekt in Nederland de hongerwinter uit. Precies op datzelfde moment laten in Amerika 36 gezonde jongemannen zich geheel vrijwillig uithongeren. Een jaar lang, in de catacomben van een voetbalstadion. In Andere Tijden het verhaal van een bijzonder wetenschappelijk onderzoek: The Minnesota Starvation Experiment.

We gaan terug naar 1971. Dan trekken boze boeren uit heel Europa naar Brussel om te demonstreren tegen het Plan Mansholt. De Nederlandse eurocommissaris bepleit óók een halvering. Maar dan van het aantal boeren in Europa. Om de landbouwsector weer levensvatbaar te maken moet het aantal boeren in Europa van 10 miljoen teruggebracht worden naar 5 miljoen. Bij de demonstratie in Brussel valt een dode. In hetzelfde jaar verschijnt het rapport van de Club van Rome, waarin alarm geslagen wordt over de uitputting van het milieu. Landbouwcommissaris Mansholt komt tot inkeer en bepleit nulgroei en een schonere bedrijfsvoering. Andere Tijden blikt terug met een aantal boeren, met de dochter van Mansholt en met Wouter van Dieren, lid van de Club van Rome.

Vijftigduizend mensen juichen de Nederlands-Molukse popgroep Massada toe na hun optreden op Pinkpop in 1979, 40 jaar geleden. Voor Molukkers in ons land een emotioneel moment, het geeft ze een trots gevoel. De gewapende acties voor een vrije Republiek der Zuid-Molukken, met o.a. twee treinkapingen, zijn dan achter de rug. In Andere Tijden onthult Massada-zanger Johnny Manuhutu dat hij een benefietconcert heeft georganiseerd voor de kapers in de gevangenissen. Voor de muzikanten van Massada zijn het ‘onze jongens’, maar door de grimmige sfeer in het land kan de band niet overal optreden. De roadies worden te pas en te onpas aangehouden en wanneer de groep arriveert voor een concert, blijkt dat er geen Molukse fans naar binnen mogen. En dan is er ook nog die megahit Sajang é. Met o.a. de Massada-bandleden Johnny Manuhutu, Chris Latul, Rudy de Queljoe, Nippy Noya en Massada-fan Rocky Tuhuteru.

3000 Nederlandse mariniers, vissers en koopvaardijopvarenden vluchten in de meidagen van 1940 naar Groot-Brittannië. Ze wonen en werken in de havenstad Holyhead in Wales. Het zijn er zoveel dat de stad Little Holland wordt genoemd. Veel jongens trouwen met lokale meisjes en nakomelingen worden geboren. Alles gaat goed tot het vrede wordt…

Een half uur archiefbeelden uit de drankzuchtige jaren 70. Mannen, vrouwen, zelfs kinderen. We dronken als ketters en het aantal alcoholdoden in het verkeer was legendarisch hoog. In november 1974 werd de alcoholgrens in het verkeer op 0.5 promille gezet, de blaaspijp ingevoerd en werden de controles verhoogd. Maar of het voldoende is…