Andere Tijden Sport

Wie Jannes van der Wal zegt, zegt niet alleen wereldkampioen dammen in 1982, maar ook excentriekeling. Hij stamelde voor de camera bij Mies Bouwman en miste een NK doordat hij in de trein in slaap was gevallen. Met deze Pietje Bell van de denksport was altijd iets te beleven. Maar hij kon ook verschrikkelijk goed dammen. Kenners spreken nog steeds met bewondering over zijn inzicht en zijn aanvallende spelstijl. In 1996, nog maar 39 jaar oud, stierf hij aan leukemie. Broer en ouders, collega's en vrienden schetsen een verrassend en ontroerend beeld van een bijzondere damgrootmeester.

Andere Tijden Sport viert de 100e uitzending met een bijzondere aflevering, met uitsluitend amateurbeelden. In de jaren 60 en 70 van de vorige eeuw waren sommige sporters (zoals Kees Verkerk op de foto hiernaast), begeleiders en supporters in het bezit van een camera. Meestal een 8-mm filmcamera. Dat was nieuw en bijzonder. Zij schoten uren en uren aan film, niet wetende dat ze daarmee historie vastlegden. Het grote publiek kreeg al dat materiaal nooit te zien. Het verdween in schoenendozen op zolder. En daar komt het nu voor het eerst uit. Door oproepen en gerichte zoekacties heeft Andere Tijden Sport veel van dit unieke materiaal opgespoord. Aangevuld met het originele geluid levert dat een fascinerend beeld op van een sporttijdperk waarin alles anders was. Waarin supporters en bewonderaars nog gewoon dicht bij hun helden konden komen. Waarin je als supporter nog vrij rond kon lopen in een Olympisch dorp en de sfeer van de Spelen kon opsnuiven. Waarin topsporters aanraakbaar en dichtbij waren.

John Blankenstein (1949-2006) was als scheidsrechter geliefd en gerespecteerd. Hij was ook een man die openlijk uitkwam voor zijn homoseksualiteit en daarmee een taboe doorbrak in de voetbalwereld. Maar daardoor ontmoette hij ook tegenstand. In 1994 was Blankenstein aangewezen om de Champions League finale tussen AC Milan en Barcelona in Athene te leiden. Het zou de bekroning worden van zijn carrière, en daarmee ook van zijn assistenten Rob Overkleeft en Gerhard Verwoort. Vijf dagen vóór de finale werden Blankenstein en zijn grensrechters er vanaf gehaald. Waarom? Omdat hij Nederlander was, net als Johan Cruijff en Ronald Koeman die bij Barcelona werkten? Omdat de invloedrijke eigenaar van AC Milan, Silvio Berlusconi, hem daardoor partijdig vond? Omdat hij homoseksueel was? Omdat er doodsbedreigingen tegen hem binnen waren gekomen bij de UEFA? Of een combinatie ervan? Andere Tijden Sport gaat op zoek naar het antwoord.

Nu Max Verstappen het racen in Nederland weer populair heeft gemaakt, gaan de gedachten uit naar een ander fenomeen uit de racewereld: Liane Engeman. Bloedmooi en razendsnel in haar bolides. De blonde schrik van het circuit, zo werd de Haarlemse in de jaren 60 van de vorige eeuw genoemd. Opgeleid door Rob Slotemaker, die meteen het talent in haar herkende. Bewonderd door de vele mannen om haar heen, onder wie een piepjonge Jan Lammers. Tussen 1965 en 1973 racete Liane Engeman over de internationale circuits. Gewoon tegen de mannen. Ze won veel, overleefde crashes en spotte met vooroordelen. Twee keer was ze de beste vrouwelijke coureur van Europa. Nog altijd spreken oud-collega's en bewonderaars vol lof over haar racekwaliteiten. Andere Tijden Sport over een bijna vergeten sportvrouw, die flirtte met de dood en een carrière in de Formule 1.

Simon Tahamata was voor een hele generatie de eerste donkere speler in Nederland die het hart stal van de voetballiefhebber. Na zijn debuut bij Ajax in 1977 werd hij met ragfijne solo’s en fijne doelpunten razendsnel ongekend populair, tot ver buiten Amsterdam. Zijn brede grijns en aaibaarheid deden de rest voor de mediagenieke Molukker. In dezelfde periode werd hij – onbedoeld – het boegbeeld voor de Nederlandse Molukkers, toen Nederland voor het eerst met ‘terreur in de polder’ te maken kreeg. De door de Nederlandse staat verwaarloosde Ambonezen kwamen in opstand. Uiteraard werd de jonge stervoetballer aangesproken op de treinkapingen en andere keiharde acties van de Molukkers. Balancerend op het snijvlak van nationale knuffelbeer en rolmodel voor een minderheid in de knel, vocht Tahamata voor zijn positie in het voetbal, zonder zijn volk en afkomst te verloochenen. Hoe deed hij dat?

Sinds 2008 is het een Olympische sport en vorig jaar pakten Jelle van Gorkom (zilver) en Laura Smulders (brons) er het eerste Nederlandse Olympische eremetaal in: BMX oftewel Bicycle Motocross (waarbij de X staat voor cross). Andere Tijden Sport gaat terug naar de beginjaren van de BMX, toen sommigen het nog weglachten als een sport op een kinderfietsje, maar anderen al de potentie zagen van deze nieuwe spectaculaire sport. En wat blijkt? Nederland heeft een belangrijke rol gespeeld in de opkomst van de BMX. Begin jaren tachtig raakten Nederlandse jongeren voor het eerst in de ban van de BMX. Het waren vooral de raceprogramma’s van de AVRO, gepresenteerd door Karel van de Graaf, die de sport in één klap een groot podium gaven. Voor veel beginnende renners was Jan van den Dungen, bijgenaamd Helikopter Jantje, het absolute boegbeeld van de nieuwe sport. Spektakel verzekerd met Helikopter Jantje, en met andere BMX’ers, zoals Turbo Monique (Monique de Bruijn). Zij waren weer schatplichtig aan motorcrosser Gerrit Does, die in 1974 voor het eerst jongeren in de VS op merkwaardige fietsen zag crossen en besloot de sport naar Nederland te halen. Gerrit Does stond hiermee niet alleen aan de basis van de BMX in Nederland en Europa, maar heeft ook alles gefilmd op Super 8mm.

In de jaren tachtig sprak Nederland nog een stevig woordje mee in de motorsport. Witte Reus Wil Hartog, Jumping Jack Middelburg en D'n Boet van Dulmen boekten successen in de zwaarste klasse. En er was dat legendarische zijspanduo Streuer/Schnieders uit Assen dat drie keer wereldkampioen werd, maar steeds naast de winst greep op het thuiscircuit tijdens de TT van Assen. Tot 1987, toen eindelijk in de stromende regen alles klopte en 140.000 toeschouwers volledig wild werden van vreugde door het succes van de ruig bebaarde rijder Egbert Streuer en zijn knappe bakkenist Bernard Schnieders. Andere Tijden Sport keert terug naar de oertijd van de Nederlandse motorsport. Over de dood van Schnieders, de verfijning van een motorblok en de ziel van de zijspan. Met Egbert Streuer, geldschieter Riemer van der Velde, teammanager/marketingman Lee van Dam en Jaap Geerts, racer van het eerste uur en kroegbaas. Een verhaal vol bier, braadworst en benzinedampen.

Wielrenner Hennie Kuiper was een geboren aanvaller. Solo werd hij Olympisch kampioen, wereldkampioen en won hij vier grote klassiekers. Zijn palmares doet weinig onder voor dat van zijn landgenoten Zoetemelk en Janssen, met dit verschil dat op de erelijst van Kuiper de eindoverwinning in de Tour de France ontbreekt. Een paar keer was Kuiper er dichtbij. De grootste kans op de eindzege had hij in 1977. Een paar dagen voor de finish in Parijs stond hij op slechts acht seconden van het geel. Wat als hij op verschillende momenten alerter was geweest? Wat als hij had geëist dat zijn ploeg voor hem zou rijden? Wat als ploegleider Peter Post hem meer vertrouwen had gegeven, zich wat minder obsessief op de dagsuccessen en op zijn oogappel Didi Thurau had gefocust? En werd eindwinnaar Bernard Thévenet bevoordeeld door de chauvinistische Franse organisatie? In Andere Tijden Sport: de Tour van 1977, de Tour die Hennie Kuiper had kunnen en misschien wel had moeten winnen…