Ta Stekia: Istories Agoraiou Politismou

Όταν Πέφτει το Σκοτάδι… ΒΙΝΤΕΟΚΛΑΜΠ : Για να μην πλήξετε το βράδυ… Διαφημιστικό σλόγκαν δεκαετίας `80 Αν η εμφάνιση της τηλεόρασης καθιέρωσε το μαγικό κουτί ως καρδιά της ελληνικής οικογένειας τότε το βίντεο σίγουρα αποτέλεσε το αίμα στις φλέβες της. Στις αρχές της δεκαετίας του 80, η εμφάνιση του VHS ήρθε να αντιπαραθέσει στην συντηρητική πολιτική μιας τηλεοπτικής πραγματικότητας δύο καναλιών με περιορισμένο πρόγραμμα, την ελευθερία στις ώρες θέασης, την ποικιλία στις επιλογές ταινιών, την ανάδειξη νέων κινηματογραφικών ειδών, με άλλα λόγια, την απαρχή αυτού που σήμερα αντιλαμβανόμαστε ως home entertainment.

Το μπαρ Au Revoir άνοιξε την πόρτα του τον Μάρτιο του 1958 και από τότε δεν την έκλεισε ποτέ. Για τους πιστούς, τα δύο αδέλφια: Λύσανδρος και Θόδωρος Παπαθεοδώρου είναι οι οινοπνευματικοί ηγέτες της νυχτερινής Αθήνας, ενώ η μπάρα του εμβληματικού μπαρ λειτουργεί σαν ιερός τόπος συνάντησης και εξομολόγησης. Το Au Revoir φιλοτεχνήθηκε από τον Αριστομένη Προβελέγγιο, έναν από τους σημαντικότερους αρχιτέκτονες της σύγχρονης Ελλάδας σύμφωνα με τα πρότυπα της γαλλικής αισθητικής. Ο Προβελέγγιος είναι για τον Λύσανδρο και τον Θόδωρο όχι μόνο ο δημιουργός του μπαρ αλλά και ένας ποιητής της ζωής που τους εξασφάλισε έναν ζωντανό χώρο τέχνης, με την φωτογραφία του να δεσπόζει σαν εικόνισμα δίπλα στα μπουκάλια της κάβας.

Καλοκαίρι 1953. Στον απόηχο της μεταπολεμικής Ελλάδας, οι επιζήσαντες του εμφυλίου ζουν υπό την πίεση της φτώχιας, των στερήσεων και του φόβου των πολιτικών διώξεων. Οι νέοι σουλατσάρουν στις γειτονιές της Αθήνας αναζητώντας ελπίδα για το μέλλον και το όνειρο μιας καλύτερης ζωής. Σε μία μακρόστενη παράγκα της οδού Σαρρή, ο Σίμος Τσαπνίδης στήνει το τεντάδικο του. Είναι «ακατέργαστος», «έμφυτα γενναιόδωρος», ελεύθερος και ωραίος. Απεχθάνεται τα ταμπού και τις συμβάσεις και ορίζει το μέλλον μέσα από το δόγμα «Ζήσε την κάθε μέρα όσο καλύτερα μπορείς, αρκεί να μην ενοχλείς το διπλανό σου». Ο Σίμος διαβάζει Σαρτρ, παίζει δεύτερους ρόλους σε κινηματογραφικές ταινίες της εποχής υποδυόμενος τον άνθρωπο του περιθωρίου και αγκαλιάζει με ζέση τις νέες ιδέες και την τέχνη. Η παράγκα του πολύ γρήγορα και «μοιραία» μετατρέπεται στον χώρο από τον οποίο ξεπηδά ένα ακατέργαστο νεανικό κίνημα: εκείνο των Ελλήνων υπαρξιστών.

Το ποδόσφαιρο: Η παιδική χαρά. Η θεσμοποιημένη πάλη. Ο πόλεμος, το τρέξιμο και η αλάνα. Για τους μικρούς και τους μεγάλους, τους διανοούμενους και τους ταπεινούς, για τους αστούς αλλά και για τους κατατρεγμένους το ποδόσφαιρο ορίζει την «ιερή επικοινωνία». Έξω από συμβάσεις, κοινωνικές ανισότητες και λοιπές διακρίσεις ο χώρος του γηπέδου αποτελεί βασίλειο ελευθερίας αλλά και πεδίο γνήσιας έκφρασης της λαϊκής κουλτούρας. Μέσα από τη φυλή, τα χρώματα, και τη γνήσια συγκίνηση που προσφέρει ο ποδοσφαιρικός αγώνας τα αγόρια γίνονται άντρες και οι άντρες ξαναγίνονται αγόρια ταυτίζοντας τους ποδοσφαιριστές με λαϊκούς ήρωες. Από τον Γιώργο Κούδα, τον Μίμη Δομάζο, τον Γιώργο Δεληκάρη και τον Χρήστο Αρδίζογλου μέχρι τον Πάμπλο Γκαρσία, οι παίκτες «δίνουν μια συναρπαστική θεατρική παράσταση στο κοίλον του γηπέδου» για την τιμή, τη δόξα και την ωραιότητα του αγώνα.

«Καρυάτιδες», «Video», «Jacky O», «Boom Boom», «Barbarella». Αμέτρητες ντισκοτέκ ανοίγουν τις πόρτες τους για να υποδεχτούν τα παιδιά της σούζας, της βάτας, της νεανικής αφέλειας και αθωότητας. Το «λούνα παρκ των μεγάλων» τα έχει όλα: Πολύχρωμα φώτα, ντισκομπάλες, καθρέφτες, δυνατή ρυθμική μουσική και την πίστα της απογείωσης! Χορευτικές φιγούρες και ρυθμικά μπλουζ, νεανικά φλερτ, άγριες κόντρες με μηχανάκια, εκτυλίσσονταν στον χώρο των ντίσκο μετατρέποντάς τες στο απόλυτο νεανικό στέκι. Οι ντισκοτέκ άφησαν ανεξίτηλο το στίγμα τους στην δεκαετία του 80. Αποτέλεσαν φυτώριο ανάδειξης των ντίσκο μουσικών αστέρων και djs της εποχής ενώ συνδέθηκαν και με την βιομηχανία του θεάματος αφού η παρουσία τους ήταν δεδομένη στις εκατοντάδες βιντεοταινίες με τους αγαπημένους νεαρούς πρωταγωνιστές να «τα δίνουν όλα» στις πίστες για τα μάτια της αγαπημένης τους.

Το κονσομασιόν γίνεται ένας σημαντικός θεσμός στον λαϊκό μας πολιτισμό από τη δεκαετία του 60 και ιδίως την δεκαετία του 70 και έπειτα. Ως χώρος αποτελεί ένα ανεξερεύνητο πεδίο με το δικό του, ιδιαίτερο, τελετουργικό, τους άτυπους κώδικές του και τους άγραφους νόμους του. Το 1994 η ανθρωπολόγος ερευνήτρια Λιόπη Αμπατζή, στο πλαίσιο της διπλωματικής της εργασίας, αποφάσισε να εισβάλει στα άδυτα των μπαρ κονσομασιόν προκειμένου να καταγράψει συμπεριφορές, να εξετάσει τον «συσχετισμό δυνάμεων» που αναπτύσσεται ανάμεσα στα δύο φύλα, και να ανακαλύψει το παιχνίδι της σεξουαλικότητας εντός ενός αμφιλεγόμενου «δοχείου κοινωνικότητας». Εντός των μπαρ, το ποτό ορίζει το μέσο μιας «εγχρήματης» συναλλαγής, με τις γυναίκες να αναδεικνύονται σε «καταναλωτικά προϊόντα». Απόλυτο διακύβευμα: Η συναίνεση, η εξασφάλιση της παρέας και η επιβεβαίωση του άντρα κυνηγού που κατακτά την γυναίκα «τρόπαιο».

Η ταβέρνα αποτελεί ένα λαϊκό καταφύγιο «αποφόρτισης» της ανθρώπινης ύπαρξης. Είναι ο κατεξοχήν χώρος που στεγάζει καημούς, μεράκια και χαρές, συντροφεύοντας τους πιστούς της σε όλες τις περιόδους της ζωής τους. Στην ταβέρνα «οι άνθρωποι καταθέτουν την ψυχή τους, ερωτεύονται, τραγουδούν, πολιτικολογούν, φιλοσοφούν». Η ταβέρνα είναι συνδεδεμένη με το κέφι και το απόλυτο κέφι, το τσακίρ κέφι. Το τσακίρ σημαίνει γαλάζιο, υπονοεί τον ουρανό δηλαδή τη διάθεση του ατόμου να φτάσει στον ουρανό, να αγγίξει το θείο, όπως μας εξηγεί ο συγγραφέας Ε. Ζάχος Παπαζαχαρίου. Αυτή η αρχέγονη αίσθηση που προσφέρει η ταβέρνα αναγνωρίζεται από όλες τις κοινωνικές τάξεις, γίνεται ποίημα, ταινία, τραγούδι και χώρος αυθεντικής κοινωνικοποίησης μακριά από συμβάσεις και αστικούς καθωσπρεπισμούς. Το καλό κρασί και φαγητό ορίζουν έναν ακαταμάχητό πόλο έλξης για τον μοναχικό θαμώνα, το ερωτευμένο ζευγάρι και την καλή παρέα των φίλων.

Ένα επεισόδιο αφιερωμένο σ’ έναν από τους τελευταίους χώρους που ήταν και παραμένουν αυστηρά “αντρικό προνόμιο”. Για τους άνδρες το μπαρμπέρικο δεν αποτελεί έναν απλό χώρο καλλωπισμού αλλά ένα λαϊκό εντευκτήριο. Η επίσκεψη στον μπαρμπέρη δεν συνδέεται μόνο με το κούρεμα και το ξύρισμα με τη φαλτσέτα. Ο χώρος του κουρείου ενδείκνυται για συζήτηση, ανταλλαγή ιδεών, σχολιασμό των κοινωνικοπολιτικών συμβάντων και ορίζει μια εκλεκτική κοινότητα που συνδυάζει την περιποίηση με την κοινωνικοποίηση. Τα κουρεία είναι παρόντα τόσο στο αστικό όσο και στο επαρχιακό τοπίο με τους απανταχού μπαρμπέρηδες να επιτελούν διττό ρόλο: εκείνο του βαθύ γνώστη της αντρικής περιποίησης αλλά και του επίλεκτου φίλου που ακούει τα προβλήματα δίνοντας πολύτιμες συμβουλές. Έτσι η καρέκλα του κουρέα λειτουργεί ως ένα ιδιότυπο εξομολογητήριο με την πλάτη της να «βαραίνει» από εξομολογήσεις και συναισθήματα.

Τα τραπέζια τους είχαν φιλοξενήσει τις πιο ενδιαφέρουσες πολιτικές, φιλοσοφικές και καλλιτεχνικές συζητήσεις. Η πλάτη της καρέκλας τους την γλυκιά κούραση που έφερνε μαζί της η καλλιτεχνική έμπνευση. Ο καφές και τα υπέροχα γλυκά εδέσματα εύφραιναν τον ουρανίσκο και πλαισίωναν εξαιρετικά τη συντροφιά της παρέας που έγραφε ανεξίτηλα τη δική της ιστορία.

Το θαλασσινό μπάνιο, ωστόσο, δεν ήταν πάντα ταυτισμένο με την ευφορία που προσφέρει στον λουόμενο αλλά ταυτιζόταν με ένα «αναγκαίο κακό» συνδεδεμένο με σκοπούς θεραπευτικούς. Με την έλευση των νέων ιδεών οι πρώτοι κολυμβητές πλησιάζουν δειλά τη θάλασσα. Στα μέσα του 19ου αιώνα κατασκευάζονται οι πρώτες λουτρικές εγκαταστάσεις στον Πειραιά, οι επονομαζόμενες «μπανιέρες». Τα θαλάσσια μπάνια «εισβάλλουν» στη ζωή των λουόμενων αλλά γυναίκες και άντρες απολαμβάνουν το μπάνιο τους «κατά μόνας». Έτσι η παραλία από χώρος κοινωνικής συνάθροισης νοηματοδοτείται ως χώρος «κοινωνικής απομόνωσης» με το «οφθαλμόλουτρο» να τελεί υπό περιορισμό προσκρούοντας στα διόλου αποκαλυπτικά μαγιό.

Φωκίωνος Νέγρη: Ο πεζόδρομος του ετερόκλητου. Ο τόπος συνάντησης. Ο χώρος «καταφύγιο» για τους ταπεινούς, τους αστούς, τα «ρεμάλια» και τους διανοούμενους, τους αντισυμβατικούς και τους «καθώς πρέπει». Το διαχρονικό στέκι της Αθήνας. Η Φωκίωνος με τα καλαίσθητα ζαχαροπλαστεία της, τα επιβλητικά της καφέ και τους ανοιχτούς, για κάθε γούστο, κινηματογράφους. Κι από την άλλη η λαμπερή Φωκίωνος της «Κουίντας», η εκρηκτική Φωκίωνος του «Ιγκλού», η Φωκίωνος του τεντιμποϊσμού, της αμφισβήτησης και των ροκάδων. Μια γειτονιά που ζει με πάθος τις αντιφάσεις της κάτω από το άγρυπνο βλέμμα του εμβληματικού σκύλου που δεσπόζει στο κέντρο της παρατηρώντας στωικά ένα διαρκές σουλάτσο ανθρώπων και εποχών. Ένας δρόμος που μοιάζει με πολύχρωμο ψηφιδωτό ορίζοντας ένα διαχρονικό σημείο αναφοράς για το σύγχρονο αστικό τοπίο. Οι τεντι μπόυς μπορεί να έγιναν ευυπόληπτοι άντρες και κάποιοι ροκάδες ίσως να φόρεσαν γραβάτες.

Στα μέσα της δεκαετίας του ’50 το Ροκ εντ Ρολ εισβάλει στην ανυποψίαστη πρωτεύουσα και έκτοτε τίποτα δεν θα είναι πια το ίδιο. Το φαινόμενο του ροκ εντ ρολ εξαπλώθηκε με την αστραπιαία ταχύτητα των 45 στροφών. Οι νέοι συρρέουν στα δικά τους στέκια, επιδίδονται σε “άσεμνες” χορευτικές φιγούρες, αναζητούν μανιωδώς δισκάκια, οργανώνουν πάρτυ και τα συγκροτήματα ξεπηδούν από τα υπόγεια των πολυκατοικιών διαταράσσοντας την κοινή ησυχία. Η νέα τάση μετατρέπεται από “μουσική μόδα” σε “δημόσιο κίνδυνο” και δοκιμάζει τα συντηρητικά αντανακλαστικά της κλειστής ελληνικής κοινωνίας. Ο ημερήσιος τύπος, στο σύνολο του, συνδέει το ροκ εντ ρολ με τον Αμερικάνικο τρόπο ζωής που διαφθείρει τα χρηστά ήθη ενώ το Κράτος, η Εκκλησία και η Αστυνομία αναλαμβάνουν ενεργό ρόλο προκειμένου να “αποκαταστήσουν” την δημόσια τάξη. Το Ροκ εντ Ρολ στο επίκεντρο. Διχάζει, αφορίζεται , αποκτά ένθερμους υποστηρικτές και σφοδρούς πολέμιους.