Ta Stekia: Istories Agoraiou Politismou

Πολύ μελάνι έχει χυθεί στην προσπάθεια να διερευνηθεί η καταγωγή του Καραγκιόζη. Από τα Ελευσίνια Μυστήρια και την σπηλιά του Πλάτωνα μέχρι το θρύλο του Καραγκιόζη χορατατζή που λόγω των αστείων του δεν τελείωνε το παλάτι μύθοι και πραγματικότητα μπλέκονται και αναπαράγονται για χρόνια. Σε κάθε περίπτωση το θέατρο σκιών ταξίδεψε από τα βάθη της Ασίας, την Ινδία, την Κίνα, την Ινδονησία, την Αίγυπτο και τις χώρες της βόρειας Αφρικής μέχρι να πάρει την μορφή του Καραγκιόζη που απλώνεται στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και να φτάσει στην Ελλάδα από τον Κωνσταντινουπολίτη μάστορα Γιάννη Βράχαλη ή Μπράχαλη λειτουργώντας σαν καθρέφτης ηθών και σαν φορέας της γνήσιας λαϊκής κουλτούρας. Στο βασίλειο του θεάτρου σκιών δεσπόζει ο μπερντές. Πίσω από αυτόν οι χάρτινες, χαρτονένιες, ξύλινες, από ζελατίνη ή πλαστικές μονόχρωμες ή πολύχρωμες φιγούρες με τους «μάστορες» και τους βοηθούς τους.

Τα κόμικς έχουν δικαίως χαρακτηριστεί ως η ένατη Τέχνη. Πρόκειται για μια μορφή αφήγησης μη συμβατικής. Οι ήρωές τους υπερέχουν των λέξεων, λαμβάνοντας «χρώμα, σάρκα και οστά» και πρωταγωνιστώντας στα πρώτα και στα πιο αγαπημένα αναγνώσματα. Εκείνα που οι λάτρεις τους καρτερικά αναζητούσαν στα περίπτερα της εποχής και στα μετέπειτα στέκια. Ο Lucky Luke, o Asterix, o Mickey Mouse, o Batman, ο Tin-Tin είναι μόνο μερικοί από τους ήρωες των παιδικών, εφηβικών και ενήλικων χρόνων μας. Σταδιακά πολλαπλασιάστηκαν, έτσι ώστε να ανταποκριθούν και να ταιριάξουν με τις νέες ανάγκες, τα διαφορετικά γούστα και τις καινούργιες κοινωνικές και πολιτιστικές συνήθειες που γέννησαν την ύπαρξή τους.

Η παραδοσιακή τυπογραφία υπήρξε μία μεγάλη μορφή Τέχνης μέχρι το τέλος του προηγούμενου αιώνα. Χάρη στους ακούραστους εργάτες των τυπογραφείων ένας ολόκληρος κόσμος ιδεών και συναισθημάτων αποτυπώνεται στο χαρτί. Έτσι πραγματοποιείται η άυλη αλλά απόλυτα καθοριστική συνάντηση του συγγραφέα με τον αναγνώστη του, καθιστώντας το τυπογραφείο ως έναν ιδιαίτερο σκηνικό χώρο πνευματικότητας και διάχυσης γνώσης και δυνατών συγκινήσεων. Οι τυπογράφοι στοιχειοθετούσαν στο χέρι, ενώ σταδιακά οι λινοτυπικές μηχανές και τα σύγχρονα πιεστήρια αντικατέστησαν τη χειροποίητη κατασκευή του βιβλίου με τη χρήση νέων μέσων τυπογραφικής παραγωγής. Τόσο τα τυπογραφεία όσο και οι εκδοτικοί οίκοι, οι οποίοι φιλοξενούν προσωρινά τα βιβλία, όρισαν και ορίζουν εντευκτήρια εντός των οποίων κυριαρχεί μια ατμόσφαιρα διάχυτης χαράς, ένα τρυφερό κλίμα προσέγγισης.

Ακαδημίας 96 – 98 – 100. Μέγαρο 7ης Τέχνης. Στοά Πανταζοπούλου. Στοά Χόλιγουντ. Στοά παραγωγής κινηματογραφικών ταινιών και κινούμενων ονείρων. Εδώ βρίσκεται η ιστορία όλη, του ελληνικού κινηματογράφου. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’50 στον ιστορικό αυτό χώρο αρχίζουν να στεγάζονται οι πρώτες κινηματογραφικές εταιρείες, τα πρώτα γραφεία παραγωγής και διανομής. Τότε που ο κινηματογράφος ήταν επάγγελμα παρά τη βιοτεχνική του υποδομή. Η Στοά όρισε τον απόλυτο τόπο συνάντησης για τους μεγάλους παραγωγούς, τους αιθουσάρχες, τους καταξιωμένους ηθοποιούς, τους εκκολαπτόμενους σταρ αλλά και τους κομπάρσους που κυνηγούσαν έναν ρόλο και ένα μεροκάματο. Από την άλλη, εδώ ήταν η εστία της κινηματογραφικής βιομηχανίας. Οι φορτωτές μετέφεραν τις βαριές κόπιες, ενώ οι «συγχρονατζήδες» αναλάμβαναν να τις διανείμουν στις κινηματογραφικές αίθουσες. Με ορμητήριο τη Στοά.

Είναι ανοιχτές, προσβάσιμες και φιλόξενες. Η ιστορία τους μακρά και ένδοξη. Η προσφορά τους στον πολιτισμό ανεκτίμητη. Ο λόγος για τις Κινηματογραφικές Λέσχες: τα άτυπα σχολεία απόκτησης της κινηματογραφικής γνώσης, τις ενεργές κοινότητες γύρω από τις οποίες συσπειρώνονται οι πιστοί φίλοι του σινεμά. Το 1950, στον αντίποδα του ζοφερού μεταπολεμικού κλίματος εμφανίζεται η πρώτη Κινηματογραφική Λέσχη. Η Λέσχη Αθηνών ιδρύεται από την Ένωση Κριτικών Κινηματογράφου Αθηνών με γραμματέα και μετέπειτα πρόεδρό της την Αγλαΐα Μητροπούλου, ορίζοντας μια εναλλακτική πολιτιστική πρόταση. Ακολουθεί στα μέσα της δεκαετίας του ’50 η δημιουργία της Κινηματογραφικής Λέσχης της «Τέχνης» στη Θεσσαλονίκη από τον Παύλο Ζάννα που λειτούργησε ως ο προπομπός του Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.

Το 1869 ο πρώτος σιδηρόδρομος συνδέει την Αθήνα με τον Πειραιά. Το θορυβώδες «Θηρίο» μπορεί να ασθμαίνει κατά τη μεταφορά των πρώτων επιβατών του, εγκαινιάζει ωστόσο μια νέα εποχή και μια πρωτόγνωρη εμπειρία μετάβασης σε νέους προορισμούς. Σταδιακά, οι σταθμοί πυκνώνουν μέχρι που οι τροχιές των πόλεων και των ανθρώπων της νεότερης Ελλάδας συντονίζονται και ανταμώνουν, χάρη στην αέναη κινητικότητα των στιβαρών ραγών. Τα βαγόνια αλλά και οι εσωτερικοί χώροι των πρώτων τρένων υπήρξαν απαράμιλλης αισθητικής. Εντός τους δέσποζαν καλαίσθητα εστιατόρια και άνετες κλίνες που έκαναν το ταξίδι άνετο και πολυτελές, σε όσους βέβαια επέτρεπε η οικονομική τους δεινότητα. Ωστόσο, τα τρένα ως μέσα μεταφοράς δεν κάνουν διακρίσεις. Όλοι έχουν δικαίωμα στο ταξίδι. Πλούσιοι και φτωχοί, φοιτητές και εργαζόμενοι, μετανάστες και παντός είδους φυγάδες. Κάθε ταξιδιώτης έχει εγγράψει στη μνήμη του τις δικές τους ανεξίτηλες εμπειρίες.

Πλάκα: Η συνοικία των Θεών. Ένα τοπόσημο άμεσα συνδεδεμένο με τον Ιερό Βράχο της Ακρόπολης, που μοιραία έγινε ο απόλυτος προορισμός για έναν τουρίστα. Πέρα από τα χαρακτηριστικά της ταβερνάκια, η Πλάκα ήταν η γειτονιά που φιλοξένησε τις εμβληματικές μπουάτ, που πρόσφερε ένα άσυλο ελευθερίας και πλήρους αποδοχής, αφού εκεί εμφανίστηκαν τα πρώτα gay bar και που συνέδεσε το όνομά της με την εμφάνιση και λειτουργία των πρώτων θρυλικών ντισκοτέκ! Στα στενά της ωστόσο, γραφόταν και μια άλλη ιστορία. Πρόκειται για την εκκόλαψη των πρώτων ροκ και πανκ live μαγαζιών. Έτσι, το περιβάλλον τοξικότητας που δημιούργησε η Χούντα, λειτούργησε σαν ένα εύφλεκτο υλικό για τους νεαρούς αμφισβητίες του δόγματος «ησυχία, τάξη και ασφάλεια».

Ο Στέλιος Καζαντζίδης τραγούδησε με τον πιο ρωμαλέο, τον πιο αδρό και τον πιο όμορφο τρόπο όλους τους καημούς, τις ελπίδες και τα παράπονα του ελληνικού λαού». Ο «Στελάρας» ήδη από τη δεκαετία του ’50 έδινε με τη διαπεραστική του φωνή το «παρών». Ήταν εκεί στα γραμμόφωνα των φτωχικών σπιτιών και των καφενείων της επαρχίας αλλά και στα τζουκ μποξ των αφιλόξενων μεγαλουπόλεων του εξωτερικού. Έγινε νανούρισμα για τα παιδιά, ο μελοποιημένος καημός του μετανάστη, το παράπονο του φτωχού για το άδικο, ο καημός της μάνας. Χωρίς να το γνωρίζει, τα τραγούδια του αποτελούσαν λύτρωση, συντροφιά και διέξοδο. Έτσι αναπόφευκτα, ο Στέλιος Καζαντζίδης έλαβε τα χαρακτηριστικά ενός ζωντανού θρύλου ενώ, άθελά του, κατασκεύασε μια μυθολογία ικανή να επιβιώσει και να γιγαντωθεί δεκαετίες μετά τον βιολογικό του θάνατο.

Αν η νύχτα θεωρείται η επικράτεια των ονείρων, του γλεντιού και της απελευθέρωσης από τις συμβάσεις της ημέρας, τότε τα νυχτερινά κέντρα υπήρξαν τα βασίλειά της που έστεκαν αγέρωχα στην άκρη της πόλης. Στο κέντρο, τα προάστια και την επαρχία οι απανταχού γλεντζέδες περνώντας το κατώφλι των κέντρων, πρώτης, δεύτερης ή τρίτης κατηγορίας εισέρχονταν σ’ έναν κόσμο «αστραφτερό», αλλά όχι πάντα και φωτεινό. Τι ήταν όμως τα νυχτερινά κέντρα; Ήταν: Οι φωτεινές επιγραφές. Η μαρκίζα. Οι ακάματοι μετρ και οι σερβιτόροι. Μάγειροι, λαντζέρηδες και πορτιέρηδες. Οι κονσοματρίς στο μπαρ. Τα κορίτσια των λουλουδιών και της γκαρνταρόμπας. Τα λαμπερά αστέρια που μεσουρανούσαν καταμεσής του μαγαζιού. Και οι θαμώνες. Κάθε ηλικίας, κοινωνικής διαστρωμάτωσης και επαγγέλματος.

Μία σκηνή. Ένα φως. Ένα μικρόφωνο. Ένας κωμικός. Πολλά αστεία. Δυνατά γέλια που λειτουργούν ως αποτελεσματικό ξόρκι απέναντι στην ανελέητη καθημερινότητα. Και το κοινό: χωρίς ηλικία, κοινωνική θέση, φύλο. Μόνο με διάθεση: για γέλιο και αποφόρτιση. Έλκοντας την καταγωγή του από τα ποικίλα θεάματα αλλά και δεχόμενο επιρροές από το φημισμένο θεατρικό είδος Vaudeville στην Αμερική και τα Music Halls της Αγγλίας, το stand up comedy εμφανίζεται και στην Ελλάδα. Ξεκινώντας κατά έναν τρόπο από τον κομπέρ Γιώργο Οικονομίδη, εισάγεται στη λαϊκή συνείδηση με τον Χάρρυ Κλυνν, ο οποίος δούλεψε και γνώρισε το είδος στην Αμερική. Στην πρόζα του Γιώργου Μαρίνου, αλλά και μετέπειτα στις παραστάσεις του Τζίμη Πανούση μπορείς να διακρίνεις επίσης στοιχεία stand up.

Τη στιγμή που το ρεύμα της hip hop κουλτούρας γεννιέται στο νότιο Μπρονξ της Νέας Υόρκης στα τέλη της δεκαετίας του ʼ70 από Αφροαμερικανούς και Πουερτορικανούς, η ελληνική νεολαία ζει στον αστερισμό της Μεταπολίτευσης. Τα πρώτα ραπ τραγούδια θα ακουστούν στη χώρα μας από τον ραδιοφωνικό σταθμό της Αμερικάνικης Βάσης στο Ελληνικό, πολύ πριν οι δίσκοι βινυλίου εισαχθούν στην εγχώρια αγορά.Το hip hop στην Ελλάδα εμφανίζεται επίσημα στις ντισκοτέκ στα μέσα της δεκαετίας του ʼ80, ως χορευτικό ιδίωμα της μουσικής ντίσκο. Διαγωνισμοί breakdance στις πολύχρωμες πίστες και τα πρώτα δειλά ραπαρίσματα σε τραγούδια δισκογραφούνται. Η νεολαία παρακολουθεί φανατικά δορυφορική τηλεόραση που παρέχεται δωρεάν τότε και ενημερώνεται. Πειρατικές βιντεοκασέτες και κασέτες ήχου θα περάσουν από χέρι σε χέρι και οι πρώτοι φαν θα συχνάζουν τα Σάββατα στα δισκάδικα, ψάχνοντας κάτι που άκουσαν στο Υο! MTV Raps.

Η ζωή είναι σαν το ποδήλατο. Για να κρατήσεις την ισορροπία σου πρέπει να προχωράς συνεχώς» ~ Άλμπερτ Αϊνστάιν, Νομπελίστας φυσικόςΦθαρμένο ή ολοκαίνουργιο, αγορασμένο με το χαρτζιλίκι ή δανεικό, αγωνιστικό ή μη, το ποδήλατο στο φαντασιακό των μικρών ή μεγάλων φίλων του αποτελεί μέσο μεταφοράς, αναψυχής, φορέα γλυκών αναμνήσεων, εγγραφέα εμπειριών του δρόμου, αιτία για φιλίες, μα πάνω από όλα αφορμή για μικρά ή μεγάλα ταξίδια, εξωτερικές εξερευνήσεις και εσωτερικές αναζητήσεις.Το ποδήλατο, απότοκο της Βιομηχανικής Επανάστασης και συνυφασμένο με την τεχνολογική πρόοδο, εμφανίζεται στην Ευρώπη στις αρχές του 19ου αιώνα, ενώ στην Ελλάδα ο πρώτος αναβάτης του δεν είναι άλλος από τον βασιλιά Γεώργιο Α΄ που το ιππεύει, το 1867, μετατρέποντάς το σε σύμβολο της αστικής τάξης. Έκτοτε, το ποδήλατο δεν έπαψε να λαμβάνει πολλαπλές ταυτότητες με την εναλλαγή των εποχών και των κοινωνικών μετασχηματισμών.

Τι να είναι αυτό που κάνει το μπουζούκι άραγε τόσο ξεχωριστό; Το μουσικό αυτό όργανο που συνοδεύει τη χαρά και τα γλέντια μας, απαλύνει τον ερωτικό πόνο, ανακουφίζει τα σεκλέτια μας και εκφράζει τους κοινωνικούς προβληματισμούς μας, έχει καταλάβει την πρώτη θέση στο πάνθεο των ελληνικών παραδοσιακών μουσικών οργάνων. Κι αν ανάμεσα στον παίκτη και το όργανο αναπτύσσεται μια σχέση ζωής, ανάμεσα στους παίκτες και τους κατασκευαστές αναπτύσσονται δεσμοί ακατάλυτοι και φιλίες που κρατάνε χρόνια. Από τον Κωσταντή Γκέλη, ο οποίος έμαθε την τέχνη της οργανοποιίας στη φυλακή, προμηθευόταν τα μπουζούκια του ο μεγάλος Μάρκος Βαμβακάρης. Αργότερα, η οικογένεια Παναγή καταφτάνει από τη Μικρά Ασία και κατασκευάζουν μπουζούκια και άλλα μουσικά όργανα.

Το μεγαλύτερο πάρκο της πρωτεύουσας. Ένας δημόσιος χώρος 300 στρεμμάτων, φιλοξενεί κάθε μέρα τους κατοίκους της πόλης, στην καταπράσινη αγκαλιά του. Το Πεδίον του Άρεως που σχεδιάζεται το 1934 με βασικό σκοπό να τιμηθούν οι Ήρωες της Επανάστασης του 1821, αποτελεί ένα τοπόσημο με ειδικό και σημαίνον ιστορικό βάρος, επιβλητικό όσο και τα σπουδαία μνημεία που φιλοξενεί στους κήπους του. Δεν ορίζει απλώς έναν τόπο μνήμης και συνδιαλλαγής των πολιτών με τους ένδοξους προγόνους τους, αλλά λειτουργεί και σαν χώρος ανάπαυσης, άθλησης, ψυχαγωγίας, συντροφικότητας, περισυλλογής, επικοινωνίας. Το Πάρκο μοιάζει με βαλβίδα αποσυμπίεσης, μια πράσινη όαση απέναντι στο μονότονο και τσιμεντένιο αστικό τοπίο αλλά και ένας μαγνήτης που έλκει ετερόκλητα στοιχεία τα οποία ωστόσο συνυπάρχουν αρμονικά όπως άλλωστε ορίζουν οι αξίες ενός ανοιχτού, δημόσιου χώρου.

Οι απαρχές του κουκλοθεάτρου, μιας σύνθετης τέχνης που αψηφά την αδράνεια και αγγίζει τη μαγεία, μπορούν να αναζητηθούν στα βάθη των αιώνων. Με πάνω από 25.000 χρόνια διαπιστωμένης παρουσίας κοντά μας, οι κούκλες, ξεκινούν τη διαδρομή τους παίζοντας το ρόλο λατρευτικών αντικειμένων σε πανάρχαιες τελετουργίες, παιδικών παιχνιδιών και βέβαια θεατρικών αντικειμένων. Θα τις συναντήσουμε στην Κίνα, στην Ιαπωνία, στην Ινδονησία, στην Αίγυπτο, στην Ελλάδα και όπου αλλού αναπτύσσεται ο ανθρώπινος πολιτισμός. Στην αρχαία Αθήνα, παραστάσεις με νευρόσπαστα, αρθρωτές κούκλες δηλαδή, γίνονται στο ίδιο θέατρο όπου παρουσιάζονται έργα του Ευριπίδη.

Η Ομόνοια δεν είναι απλά μία πλατεία. Είναι ένα σύστημα σχέσεων υποκειμένων αλλά και δρόμων τοπόσημων για την πρωτεύουσα, ένα δυναμικό οικοσύστημα, σημείο συνάντησης αλλά και σημείο διασταύρωσης αντιθέσεων. Η Ομόνοια το 1834, όταν η Αθήνα ανακηρύσσεται πρωτεύουσα, βρίσκεται εκτός των ορίων της πόλης, στο βόρειο άκρο της, με την περιοχή από την πλατεία Κουμουνδούρου ως την Πατησίων να καλύπτεται από βοσκοτόπια. Η εξέλιξή της δεν θα έχει την τύχη που ήθελαν οι Κλεάνθης και Σάουμπερτ σχεδιάζοντας τα νέα σχέδια της πόλης των Αθηνών και τοποθετώντας τα ανάκτορα στην περιοχή της Πλατείας Ομονοίας. Τα σχέδια της πόλης θα αλλάξουν ξανά και ξανά με τα οικονομικά συμφέροντα να προσδιορίζουν τελικά την δημιουργία των ανακτόρων στο Σύνταγμα, σε μια ίσως συμβολική νίκη της δύναμης των όπλων επί του πνεύματος και την πλατεία Όθωνα να παίρνει την σημερινή της ονομασία, όταν οι Αθηναίοι «ομονοούν» στην έξωση του βασιλέα Όθωνα.