VPRO Backlight

In Duitsland heet-ie Otto Normalverbraucher, in Amerika Joe Sixpack. In ons land hadden we Jan Modaal en we hadden daar een voorstelling bij. Maar de vertrouwde Jan Modaal bestaat niet meer; hij is uiteengevallen, versnipperd, op zoek naar zichzelf. Tegenlicht heeft de snippers verzameld en zette hem opnieuw op de kaart. Wij noemen hem Harry Holland.

De krijgsmacht vraagt van zijn personeel discipline, opofferingsgezindheid en loyaliteit aan Nederland. Een land waar steeds meer mensen van verschillende achtergronden leven. Een land ook waar steeds indringender vragen gesteld worden over wie je bent, waar je thuis hoort en waarvoor je bereid bent je leven op het spel te zetten.

Steeds meer succesvolle, goed geïntegreerde Turkse Nederlanders verlaten ons land. Onder de middenstand wint de gedachte terrein dat Turkije sociaal en economisch een betere toekomst biedt. Maar vooral academisch hoog opgeleide jongeren overwegen een vertrek naar Turkije. Waarom zouden wij het pensioengeld betalen voor de babyboomers die ons discrimineren en buitensluiten, zo vragen zij zich af.

Het klassieke dilemma van de democratie is dat het systeem zichzelf bij meerderheidsstem kan opheffen. Een democratie kan in theorie ook de sharia invoeren. Dit maakt Turkije een interessante testcase voor politiek commentator en Newsweekcolumnist Fareed Zakaria, die eerder in de Tegenlicht-uitzending 'Democratie voor beginners' (2004) waarschuwde dat democratie kan ontaarden in een tirannie van de meerderheid. In 'Turkije: het dilemma van de democratie' vraagt Tegenlicht zich af of democratie en islam eigenlijk wel samengaan.

Hoogvliet, de satellietstad bij Rotterdam, is op het eerste gezicht verre van uniek, zo eentje waarvan je er honderden hebt in Nederland. In de jaren zestig gebouwd als slaapstad voor de arbeiders van Shell en de haven, stond Hoogvliet lange tijd model voor de oer-Hollandse waarden rust, reinheid en regelmaat. Dertig jaar later gold het als een getto waar iedereen van af wilde. Dus werd de onfortuinlijke deelgemeente vervolgens voor een flink deel weer afgebroken en rees achter de tekentafel opnieuw de vraag van vijftig jaar geleden: wie zijn wij, hoe willen we wonen, hoe moeten we bouwen, welke omgeving past bij ons, Nederland?

Ongeveer de helft van de mensen die in ons land overlijden, sterft na een medisch besluit. Nergens ter wereld zijn de dilemma's rond de dood zo openlijk bespreekbaar als in Nederland. Maar dit maakt de vragen niet minder beladen. Tegenlicht volgt de onderhandelingen tussen de arts, familie en patiënt in verpleeghuis Tabitha in Amsterdam.

Pubers leven in hun eigen wereld, weten alles beter en wensen vooral weinig bemoeienis. Tot zover niets nieuws onder de zon. Toch is er één groot verschil tussen de huidige generatie adolescenten en haar voorgangers. De hedendaagse jeugd leeft deels letterlijk in een andere wereld: het Internet. Jongeren trekken zich uren per dag terug in cyberspace en bouwen daar aan een nieuwe, virtuele identiteit. Hun ouders blijven in vertwijfeling achter. Door hun technische achterstand kennen zij de weg niet in dit universum en ze hebben geen idee wat hun kinderen daar uitvoeren.

Sinds de toespraak van prinses Maxima bij de presentatie van het WRR-rapport Identificatie met Nederland is de aandacht voor het onderwerp identiteit geëxplodeerd in de media. Hier en daar durven mensen zelfs het woord 'wereldburger' in de mond te nemen. Om dan in het verhitte debat dat volgt weer snel rekening te houden met nationale en andere gevoeligheden. Want polariseren oké, maar het moet niet (weer) gewelddadig worden, zoals eerder met de moord op Theo van Gogh. Identiteit en geweld: dat is precies de thematiek van het laatste boek van de van oorsprong Indiase econoom Amartya Sen.

Een uniek portret in twee delen van een bedrijf dat ten onder ging aan schaamteloze hebzucht en moreel verval. De ondergang van het Amerikaanse energieconcern Enron deed de wereldeconomie in december 2001 op haar grondvesten schudden en groeide uit tot een van de grootste bedrijfsschandalen uit de geschiedenis. Uit talloze interviews, persoonlijke nota’s van de directie en de tapes van de telefoongesprekken van Enron–traders komt een gitzwart portret van het Amerikaanse kapitalisme naar voren.

Een uniek portret in twee delen van een bedrijf dat ten onder ging aan schaamteloze hebzucht en moreel verval. De ondergang van het Amerikaanse energieconcern Enron deed de wereldeconomie in december 2001 op haar grondvesten schudden en groeide uit tot een van de grootste bedrijfsschandalen uit de geschiedenis. Uit talloze interviews, persoonlijke nota’s van de directie en de tapes van de telefoongesprekken van Enron–traders komt een gitzwart portret van het Amerikaanse kapitalisme naar voren.

Een revolutie in Nederland Zelden bracht een Tegenlicht-uitzending zo veel teweeg als Afval is Voedsel, van oktober 2006. Hierin tonen de chemicus Michael Braungart en de architect William McDonough aan dat groei goed kan zijn voor mens en milieu, èn voor de ondernemer. Via innovatie kan er een duurzame consumerende en producerende samenleving ontstaan zonder schuldgevoel over het milieu. "Geen guilt-management meer". Het ideale huwelijk tussen ecologie en economie. Voorwaarde is wel dat Cradle to Cradle wordt geproduceerd. Dit concept voor een nieuwe industriële revolutie is zo aangeslagen in Nederland dat beide heren als helden worden onthaald, Braungart kreeg zelfs meerdere leerstoelen aangeboden. En organisaties als het ministerie van VROM, de gemeente Venlo en de Floriade willen Cradle to Cradle gaan.

Moderne roofridders, sprinkhanen, uitzuigers, slopers, strippers. De minder aardige benamingen van hedge funds (hefboomfondsen) buitelden over elkaar eind deze zomer toen na actie van een klein maar agressief hedge fund opnieuw een toonaangevende Nederlandse kampioen werd opgekocht, ABN-Amro deze keer. De hedge funds zouden Nederland uitverkopen met maar één doel voor ogen: cashen, en wel zo snel mogelijk.

In de eerste vier afleveringen van de Tegenlichtreeks over het Nieuwe Ondernemen kwamen ogenschijnlijk negatieve trends aan bod als de graaicultuur en durfkapitalisme maar ook andere ontwikkelingen, zoals superduurzaam ondernemen.

Waarin moeten we volgend jaar beleggen om binnen te lopen? Hoe gaan de economische ontwikkelingen ons leven beïnvloeden? En komen we nog ergens met het identiteit- en/of integratiedebat? Net als in 2007 begint Tegenlicht het nieuwe kalenderjaar met een vooruitblik op 2008 en de jaren daarna

Wat hebben topmodel Gisele Bündchen en blingrapper Jay-Z gemeen met megabeleggers als Jim Rogers en politici in Iran, Koeweit, Irak, Qatar en China? Twijfels over de dollar en een voorkeur voor de euro. Waarom? Voortschrijdend inzicht in het op handen zijnde drama getiteld: 'de Dag dat de Dollar valt'. Die oorspronkelijk in november 2005 uitgezonden 'preconstructie' is zo langzamerhand waarheid aan het worden. Alle reden voor herhaling, in licht aangepaste vorm.

Elke zondagavond kijken miljoenen Arabische mannen en vrouwen naar de gedurfde talkshow Kalaam Nawael, letterlijk ‘vrouwenpraat’. De vier bijzondere presentatrices bespreken wekelijks actuele onderwerpen en schuwen daarbij geen taboes. Gevoelige kwesties als de emoties van de man, terrorisme, masturbatie en homoseksualiteit worden van verschillende kanten belicht. Alleen politiek komt niet aan de orde, dat is 'not done'. De show heeft via de satelliet een publiek van 300 miljoen kijkers en zorgt voor een ware revolutie in Arabische wereld.

Wat brengt de toekomst op ons bord? Wordt het ambachtelijk of industrieel vervaardigd voedsel? Wordt het fast of slow? “Ik zou alleen maar eten wat je overgrootmoeder zou herkennen als eten,” zegt de gezaghebbende Amerikaanse journalist Prof. Michael Pollan, auteur van de bestseller The Omnivore’s Dilemma. Als centrale spreker schetst hij in deze uitzending de ontwikkeling van voedsel en voedselproductie in de Westerse wereld en laat hij zien waarom de VS hopelijk níet model staan voor de toekomstige voedselvoorziening in Europa.

Als schaker won Garry Kasparov alles wat er te winnen viel. Sinds twee jaar heeft de grootmeester zijn strijd van het schaakbord verlegd naar het politieke toneel. En ook daar ging hij voor het hoogst haalbare; De oppositieleider wilde meedoen aan de presidentsverkiezingen van 2008. En hoewel hij de oppositie achter zich wist te verenigen, gooide Poetin al voor de verkiezingen roet in het eten.

22 maart 2003. De opmars naar Bagdad is drie dagen gaande. In het perscentrum van US Central Command in Doha, Qatar, verschijnt de Coalition of the Willing aan de zijde van opperbevelhebber Generaal Tommy Franks voor de verzamelde wereldpers op het podium. Het is de eerste persconferentie sinds het begin van de oorlog en naast een Brit, Australiër en Deen – landen die de inval militair steunen - staat daar ook Luitenant Kolonel Jan Blom... from the Netherlands... Hij had daar niet moeten staan.

Bagdad; de gevaarlijkste stad ter wereld. Op de Tariq Bin Ziad High School beginnen vier jongens - vrienden en klasgenoten - aan hun eindexamenjaar. Te midden van zelfmoordterrorisme, bermbommen, ontvoeringen en energiestoringen, blijven het pubers die kampen met een strenge schoolmeester, de stress van het eindexamen, gierende hormonen en veeleisende ouders. De jongens – een Koerd, een sjiiet, een christen en een gemengde soenniet-sjiiet - hebben ieder een camera gekregen om hun leven en elkaar te filmen. Kan hun multiculturele vriendschap standhouden in een stad die wordt verscheurd door sektarisch geweld?

Frederik de Grote beoefende het al, Lodewijk Napoleon deed het, maar ook Dick Cheney en George W. Bush – het oorlogsspel. Niet voor hun plezier maar om de beste strategie te vinden om een mogelijke vijand uit te schakelen. In de huidige ‘war games’ zijn de tinnen soldaatjes vervangen door digitale beelden, die zozeer op de realiteit lijken dat de scheidslijn tussen simulatie en werkelijkheid steeds meer vervaagt. De beelden die de generaals tijdens een oorlogsspel op hun radarscherm zien zijn dezelfde als die tijdens een werkelijke aanval. De virtuele wereld en de reële wereld vloeien in elkaar over.

Google of Wikipedia? Wie zoekt op internet - en wie doet dat niet?- wordt steeds vaker verwezen naar Wikipedia. Deze gratis online ‘volksencyclopedie’ is sinds twee jaar de snelste stijger op lijstjes van meest bezochte websites. Maar weten we eigenlijk wel wat we gebruiken? Tegenlicht duikt in het verhaal achter Wikipedia en ontdekt de wondere wereld van web 2.0: hype of revolutie?

In deze tijd van toenemende anti-islam sentimenten zoeken jonge moslims in Nederland naar antwoorden op hun levensvragen. De pioniers van de Imamopleiding willen die antwoorden graag geven. In Tegenlicht een portret van de opleiding tot Imam-islamitisch geestelijk verzorger; een zoektocht naar de balans tussen geloof en samenleving.

Afgelopen donderdag nam Dick Berlijn afscheid als commandant der Nederlandse strijdkrachten. Nog geen dag later werd Nederland opgeschrikt door het bericht dat in Afghanistan bij een aanslag twee Nederlandse militairen om het leven zijn gekomen. Eén van hen is de zoon van Berlijns opvolger generaal Van Uhm. Zij maakten deel uit van de wederopbouwmissie in Uruzgan. Een missie die opnieuw te maken kreeg met de strijd tegen de Taliban. Een strijd waarbij verschillende waarheden tegenover elkaar staan. Maar welke waarheid wordt nu eigenlijk verdedigd? En wat gebeurt er met mensen wanneer hun waarheid onder druk komt te staan of enorme offers vergt? In Tegenlicht een portret van Dick Berlijn, de man die de afgelopen vier jaar als Commandant der Nederlandse Strijdkrachten onze waarheid heeft verdedigd.

In het Westen is het begrip 'waarheid' onverbrekelijk verbonden met de Verlichting. Als sluitstuk van vier uitzendingen over waarheid zoekt Tegenlicht de confrontatie met het verlichtingsfundamentalisme. De Nederlandse filosoof Rob Wijnberg (1982) gaat in debat met de Britse filosoof John Gray. Diens laatste boek 'Zwarte Mis. Religieus fundamentalisme en de moderne utopieën’ (2007) leest als een pleidooi voor de afschaffing van de utopie. Maar waar laten Westerlingen dan hun universele rechten van de mens en andere traditioneel Westerse waarden? Rest ons niets anders dan bescheidenheid en oneindig cultuurrelativisme?

In Tegenlicht een portret over het gedwongen samenleven van de verdreven, radicale, religieuze kolonisten met de oorspronkelijke seculiere socialistische kibboetsbewoners. Over verleden en toekomstverwachtingen in een verdeeld Israël dat zich opmaakt voor de viering van haar 60-jarig bestaan. Yaniv is een religieuze kolonist, maar woont met vrouw en vier kinderen in een kibboets op enkele kilometers van de grens met Gaza. Drie jaar geleden nog was hij leider van de joodse nederzetting Elay Sinai, net aan de andere kant van de grens met Gaza. Na de ontmanteling van de nederzettingen in 2005 vestigde hij zich met veertig andere kolonistengezinnen noodgedwongen in kibboets Karmya, die zeventig gezinnen telt. De tegenstellingen hadden niet groter kunnen zijn: kibboets Karmya is van oorsprong uitgesproken anti-religieus.

Intiem portret van de familie van Ibrahim Mouazzi, een ervaren Hezbollah strijder die in de zomer van 2006 omkwam tijdens de oorlog tussen Israël en Hezbollah. De Partij van God verwacht van zijn weduwe en kinderen dat zij gelukkig zijn met Ibrahim’s dood nu zijn droom in vervulling is gegaan en hij als martelaar in het paradijs is. Gedurende het jaar na de dood van Ibrahim volgen we het gezin Mouazzi. We gaan met de familie mee naar religieuze ceremonies in Ibrahim’s geboortedorp in het zuiden bij de grens met Israël en we zien ze in hun dagelijks leven in de gebombardeerde buitenwijken van Zuid Beiroet.

Moet je praten met terroristen? Absoluut niet, zeggen de VS, Europa en een groot deel van de westerse publieke opinie. Juist wel, stelt Alastair Crooke, die al decennia niet anders doet. Terroristische daden en militaire reacties zijn maar een beperkt middel in een veel omvangrijkere politieke strijd. Díe wil je winnen, of in het geval van mister Crooke, helpen beëindigen. En dat lukt alleen via dialoog.

In Tegenlicht een gesprek van Joris Luyendijk met de Libanese schrijver Amin Maalouf over zijn geboorteland Libanon en het recht om tot meerdere culturen te behoren.