VPRO Backlight

Het derde seizoen van Tegenlicht start met een uitzending over de voortdurende strijd in Kosovo. In 1999 kwamen de Serviërs en de Albanezen door bemiddeling van de VN, tot een staakt-het-vuren. Maar tot echte ontwapening van de bevolking kwam het niet, en daardoor smeult het conflict onderhuids nog altijd door. Een uitzending over de hypocrisie achter de vredesmissies van Amerika – want terwijl dat land bovengronds optreedt als bemiddelaar wordt ondergronds het conflict in stand gehouden doordat één partij, in dit geval de Albanezen, uit datzelfde Amerika grote hoeveelheden geld en wapens ontvangt.

“De Chinezen zullen harder lopen, sneller lopen en uiteindelijk ons voorbij gaan… en dat wil ik niet” (Minister Brinkhorst) Sinds Deng Xiaoping begin jaren ’80 het kapitalisme via een achterdeur naar binnen liet glippen, is China bezig met een onstuimige opmars in de wereldeconomie. China’s aandeel in de wereldhandel groeit snel, en de verwachting is dat dit pas het begin is. Begerig kijken Chinese bedrijven inmiddels over de grenzen van hun land. Op zoek naar nieuwe afzetmarkten zijn de eerste Chinese bedrijven al in Europa gearriveerd, en nog een hele reeks staat klaar om de oversteek binnenkort te maken. In Tegenlicht een beeld van het nieuwe ondernemende China. Een land dat veertig jaar communisme (althans in economisch opzicht) in rap tempo van zich afschudt en met hervonden trots het economisch wereldtoneel aan het veroveren is. Als China zich steeds beter thuis gaat voelen in deze geglobaliseerde wereld, hoeveel zorgen moeten we ons dan hier in Europa gaan maken?

Documentairemaker Pieter Fleury kreeg na maanden onderhandelen toestemming om in Noord-Korea te mogen filmen. De Democratische Volksrepubliek van Korea kennen we alleen als de schurkenstaat, met een beducht kernwapenprogramma en het stalinistische regime van Kim Jong-il, vijand van het Westen. Uniek aan de toestemming was dat Fleury mocht filmen op het niveau van het dagelijks leven, de familie, leven en werken. Ondanks het toeziend oog van de censor maakte Fleury daar op de vierkante milimeter een nooit eerder vertoond portret van een zwijgende, protestloze samenleving.

Wat ligt er naast de Bijbel op het nachtkastje van de premier? Wie is de inspirator van het normen- en waardendebat? Tegenlicht ging op zoek naar de intellectuele vader van Jan Peter Balkenende en vond in San Francisco de Amerikaanse socioloog en gemeenschapsdenker Amitai Etzioni. Onder meer Blair, Clinton, Kohl en Fischer gingen Balkenende voor in het raadplegen van deze eminente maar enigszins ongrijpbare wetenschapper.

Tegenlicht maakte een documentaire over drie Amerikaanse soldaten op die zwaargewond raakten in Irak. Zonder armen of benen, blind en in alle gevallen getraumatiseerd moeten ze een nieuw leven beginnen in een land dat meer en meer twijfelt aan de juistheid van deze oorlog.

Het conflict in Darfur, Sudan is sinds begin vorig jaar hevig opgelaaid. Meer dan vijftigduizend doden zijn er gevallen en honderdduizenden mensen zijn op de vlucht geslagen.Tegenlicht volgt de speciale vertegenwoordiger voor Sudan van de VN: Jan Pronk.

Het College van B&W in Rotterdam stelde in december vorig jaar een reeks maatregelen voor om meer grip te krijgen op de instroom van kansarmen naar de stad: Rotterdam Zet Door. Eén punt sprong er duidelijk uit: de onderkant van de woningmarkt heeft een aanzuigende werking die ongewenst is. Het is het domein van de malafide makelaars, de particuliere (illegale) kamerverhuurders en de huisjesmelkers. In De regels en het spel een portret van partijen die elkaar geen duimbreed wensen toe te geven.

Fair and Balanced luidt de slogan van het Fox News Network, een van Amerika’s grootste nieuwszenders. De nieuwszender geeft hiermee aan de deugd van de neutraliteit hoog in het vaandel te dragen. In Outfoxed wordt de zeepbel van zelfverklaarde objectiviteit echter stevig doorgeprikt.

Scheiden is steeds gewoner maar toch is de schade die kinderen daardoor ondervinden steeds ernstiger. Dat stellen de gezinssociologen Spruyt en De Hoog. Vooral het doorruziën na een scheiding veroorzaakt vermijd- en verwijtbare schade, zo stellen de onderzoekers. De toegenomen schade verklaren ze uit het feit dat de moderne gezinnen meer gesloten zijn geworden terwijl de samenleving steeds opener wordt. Minder familiebemoeienis, minder steun en correctie door de omgeving, kerk, huisarts of buurt.

In de documentaire MAMMA PLEASE CALL ME wordt het ‘transnationale’ gezinsleven geportretteerd van de Filippijnse Emma, die in Londen woont, en haar twee kinderen Hannah (16) en Tsino (7) die in Manilla wonen. Emma werkt samen met haar moeder als werkster en nanny in Londen. Zij heeft haar kinderen op de Filippijnen achtergelaten en de dagelijkse zorg voor hen overgedragen aan familieleden en nanny’s. Ze belt en smst veelvuldig. In de film staat de manier waarop Emma op duizenden kilometers afstand haar gezinsleven overeind probeert te houden centraal.

Er is bijna geen kwaal meer of er is wel een behandeling voor. In de vorige eeuw heeft de medische wetenschap een triomftocht gemaakt die minstens zo ingrijpend geweest is als de industriële revolutie. Maar het heeft ook gemaakt dat iedereen die iets mankeert, een behandeling eist. Inmiddels is het medische systeem vrijwel helemaal ingericht op het vervullen van die wensen, met als gevolg dat aan de ene kant dat de gezondheidszorg onbetaalbaar is geworden en dat aan de andere kant elke onvrede en elk ongemak de naam van een ziekte moet hebben. Dokter, u maakt me ziek! gaat over mensen die aanlopen tegen èn meewerken aan het verschijnsel dat veel ziekte gedrag is en verzoorzaakt wordt door behandelaars en maatschappij.

Moet Turkije lid worden van de Europese Unie? Het debat over deze vraag wordt nu overal gevoerd, maar in feite is de afspraak dat Turkije lid zal worden al in 1963 en opnieuw in 1999 en 2002 uitdrukkelijk gemaakt. Er zijn hooguit nog voorwaarden aan de toetreding te verbinden. Aan minister Bot van Buitenlandse Zaken de schone taak om dat uit te leggen aan journalisten, kamerleden en regeringsleiders van de Europese landen, die zich op hun beurt met toenemende argwaan bij de burgers geconfronteerd zien.

De ontluisterende film Sahara express volgt de 25-jarige Jonas en Roland uit Benin tijdens hun heilloze onderneming Europa te bereiken. Sahara express confronteert de kijker op indringende wijze met de ellende die de jongens doorstaan in de poging hun droom te verwezenlijken.

In de week van 18 januari heeft Tweede Kamerlid Ayaan Hirsi Ali haar werk in de Kamer hervat. Met haar komst zal het debat over moslimextremisme opnieuw en met verhevigde aandacht aan de orde worden gesteld. Reden voor Tegenlicht om te kijken hoe een samenleving omgaat met het grootste conflict uit haar tijd. Felix Rottenberg, Kees Beekmans, Afshin Ellian en Geert Mak onderzoeken of er een gemeenschappelijke strategie valt te bedenken om de gematigde moslimgemeenschap uit handen te houden van het islamitisch fundamentalisme, en of er een ‘verlicht islam’ mogelijk is.

We weten allemaal hoe de Amerikanen het zich hadden voorgesteld; het brengen van vrijheid en democratie in Irak. Maar hoe ging het echt? In Tegenlicht een reconstructie met de hoofdrolspelers vanaf het moment dat Bush op 1 mei 2003 op het vliegdekschip het einde van de oorlog verklaarde: Mission Accomplished, tot aan de aftocht van Paul Bremer in de helicopter in juni 2004.

We weten allemaal hoe de Amerikanen het zich hadden voorgesteld; het brengen van vrijheid en democratie in Irak. Maar hoe ging het echt? In Tegenlicht een reconstructie met de hoofdrolspelers vanaf het moment dat Bush op 1 mei 2003 op het vliegdekschip het einde van de oorlog verklaarde: Mission Accomplished, tot aan de aftocht van Paul Bremer in de helicopter in juni 2004.

Wat bezielt de Osama’s van deze wereld? Wat beweegt mensen om met de koran in de ene en het geweer in de andere hand onze wereld te vuur en te zwaard te bestrijden met als enig argument De Waarheid? Wat drijft mensen die bereid zijn hun leven op te offeren in de heilige overtuiging dat dat de enige manier is om de wereld zoals zij die willen te redden of te veroorzaken? Wat is er zo onweerstaanbaar aan de geur van het paradijs? Dat zijn de dringende vragen waarmee de twee Poolse filmmakers Marcin Mamon en Mariusz Pilis nu al meer dan tien jaar de wereld rondreizen. Onderweg spraken zij met strijdheren en clanleiders, met emirs en mullahs, met terroristen en ‘godfathers’. In TegenlichtThe Smell of Paradise een road movie, een persoonlijk avontuur, niet zonder risico, dat begint in Tsjetsjenië, in 1995, en dat eindigt in Waziristan, aan de Afghaans-Pakistaanse grens, in de zomer van 2004.

Wat bezielt de Osama’s van deze wereld? Wat beweegt mensen om met de koran in de ene en het geweer in de andere hand onze wereld te vuur en te zwaard te bestrijden met als enig argument De Waarheid? Wat drijft mensen die bereid zijn hun leven op te offeren in de heilige overtuiging dat dat de enige manier is om de wereld zoals zij die willen te redden of te veroorzaken? Wat is er zo onweerstaanbaar aan de geur van het paradijs? Dat zijn de dringende vragen waarmee de twee Poolse filmmakers Marcin Mamon en Mariusz Pilis nu al meer dan tien jaar de wereld rondreizen. Onderweg spraken zij met strijdheren en clanleiders, met emirs en mullahs, met terroristen en ‘godfathers’. In TegenlichtThe Smell of Paradise een road movie, een persoonlijk avontuur, niet zonder risico, dat begint in Tsjetsjenië, in 1995, en dat eindigt in Waziristan, aan de Afghaans-Pakistaanse grens, in de zomer van 2004.

Vanwege de Patriot Act mag hij niet doceren in de VS, en in Frankrijk wordt zelfs de vraag gesteld of hij een spreekverbod zou moeten krijgen. Tariq Ramadan: hoogleraar in de filosofie, geboren in Zwitserland, van Egyptische komaf, en telg uit een familie die gelieerd is aan de Moslim Broederschap. In Frankrijk is hij beticht van antisemitisme, spreken met dubbele tong, en het niet afwijzen van radicale stromingen binnen de islam. Tegenlicht ondervroeg Ramadan op zijn ideeën: hoe verhoudt de islam zich tot de moderniteit? En: kan de islam een rol spelen in kwesties van zingeving? Iets wat Europa in haar huidige waardencrisis serieus onder ogen zou moeten zien, aldus de Franse islamoloog Olivier Roy, die eveneens geïnterviewd wordt.

Ouderdom is een ziekte die bestreden kan worden. Wereldwijd zijn er de afgelopen jaren anti-verouderings instituten ontstaan die zich richten op het bestrijden van de aftakeling van het lichaam. Oud worden met een gezond lichaam, dat is het doel. Klinieken die mensen anti-verouderings programma’s aanbieden schieten in de Verenigde Staten als paddestoelen uit de grond. Het klinkt als een nieuwe hype maar de medische wereld lijkt er steeds meer van overtuigd te raken dat het lichaam zeer goed te onderhouden is. Het mag misschien science fiction lijken, maar sommigen beweren serieus dat de medische ontwikkelingen dermate snel gaan dat op termijn veroudering te stoppen is.

'Europe: a beautiful idea?'. Dat was de overkoepelende titel van de reeks internationale conferenties tijdens het Nederlandse EU-voorzitterschap, georganiseerd door het Nexus -instituut, in samenwerking met premier Balkenende's ministerie van Algemene Zaken en het ministerie van Buitenlandse Zaken. Tijdens de conferenties debatteerden zowel 'denkers' als 'beslissers' over de betekenis en politieke relevantie van 'het Europese beschavingsideaal en zijn waarden in de Europese Unie van de 21ste eeuw'. Op de afsluitende conferentie in Rotterdam, ook wel aangeduid als de ‘Europese intellectuele top’, kreeg ook een aantal denkers vanachter het voormalige IJzeren Gordijn het woord.

Een jaar na de rozenrevolutie in Georgië is het tijd om een eerste balans op te maken. Slaagt de jonge, veelal in het Westen opgeleide regeringsploeg van president Saakasjvili erin de voormalige Sovjet Republiek op poten te krijgen? In de zomer van 2004 vroeg Saakasjvili de Georgisch-Russische oligarch en multimiljonair Kakha Bendookidze of hij voor zijn geboorteland wilde doen wat hij voor de zware industrie in Rusland had gedaan: de zaak economisch gezond maken. Bendookidze nam de handschoen op, en als Minister, speciaal belast met de hervorming van het land, stelde hij zich een schijnbaar eenvoudig doel: privatiseren, zoveel mogelijk (buitenlands) geld aantrekken en Georgië tot het bruisend hart van de regio maken. “Georgië is bereid alles te verkopen, behalve zijn geweten”, liet hij de wereld weten.

Op 6 april 1994 werd het vliegtuig van president Habyarimana van Rwanda neergeschoten. Dit was het startsein van een genocide, waarbij in enkele maanden tijd meer dan 800 duizend Tutsi’s op gruwelijke wijze werden vermoord door Hutu’s.

Het VPRO televisieprogramma Tegenlicht en de Stichting Drugsbeleid (een groep van onafhankelijke deskundigen) organiseren een 'virtueel proces' tegen de Staat der Nederlanden waarin geëist wordt dat de Staat het verbod om drugs te produceren, te verkopen en te gebruiken intrekt, en dit verbod vervangt door een stelsel van regulering voor voornoemde handelingen, zodanig dat deze aan de criminaliteit worden onttrokken en dat aan de consumenten de gebruikelijke productbescherming wordt geboden (aldus de dagvaarding). Kortom: moeten de handel in en het gebruik van alle verdovende middelen vrijgegeven worden? Toonaangevende juristen zullen zich over deze kwestie buigen.

Terwijl Nederland wanhopig op zoek is naar zijn wortels en zijn bronnen, worden hele woonwijken tegen de vlakte gegooid en grondig geherstructureerd. Binnen enkele decennia zal iedere tastbare herinnering aan hoe het in die wijken vroeger was, zijn weggevaagd. Vooral de woningbouw uit de periode van de wederopbouw moet het ontgelden. De slopers van nu waren de bouwers van toen: de woningcorporaties. Honderd jaar geleden opgericht om de armen te huisvesten, staan zij nu als verzelfstandigde marktpartij vooraan bij wat zij als hun nieuwe historische missie beschouwen: Nederland bouwrijp te maken voor de woonwensen van de toekomst.

'Tot elkaar veroordeeld' speelt zich af in extra beveiligde gevangenissen in Israël, die speciaal belast zijn met de bewaking van militante Palestijnen. De makers kregen voor het eerst en exclusief toegang tot Israël's zwaarbewaakte staatsgevangenissen. Alle spanningen die het Midden-Oosten conflict kenmerken komen in de film aan bod, maar dan extra uitvergroot door het strenge gevangenisregime. Het Midden-Oostenconflict in een notedop.

Programmamaker Wen-jie Qin, afkomstig uit China, won een half jaar geleden de Tegenlicht prijsvraag voor nieuw talent. Ze won de prijs met een uniek voorstel: een documentaire maken over het Nederlandse inburgeringsprogramma, waaraan ze als nieuwkomer zélf deelneemt.

Iran doet er alles aan mee te tellen als nucleaire mogendheid. De laatste vergadering van het Internationale Atoomagentschap in Wenen besloot echter anders. Welke krachten spelen op het moment dat Iran niet mag toetreden tot The Nuclear Club? In deze Tegenlicht uitzending een poging tot een antwoord.

Dat het leven onder Saddam Hussein geen pretje was weet iedereen. Overdag maakte hij zijn volk het leven zuur, maar ook ‘s avonds thuis viel er niet aan hem te ontsnappen. Urenlang kon je op TV elke verrichting van de grote leider gadeslaan. Met bijbehorend jubelend commentaar. Als de val van de dictator ergens voor een revolutie heeft gezorgd is het wel op televisie. Regisseur Roel van Broekhoven stelde voor Tegenlicht een avondje Iraakse televisie samen.

Libië is sinds een jaar hard op weg salonfähig te worden en lijkt niet meer in het rijtje van schurkenstaten thuis te horen. Dat bleek toen in maart 2004 Tony Blair plotseling de Libische leider Khadafi bezocht. Op zijn beurt bracht die een maand later weer een bezoek aan de Europese Gemeenschap. Terwijl in Irak een oorlog gevoerd moest worden om massavernietigingswapens te vinden, leverde Libië de zijne vrijwillig in. Inmiddels zijn bijna alle sancties tegen Libië opgeheven. Wat is hier aan de hand? Voor het antwoord op deze vraag volgde Tegenlicht het afgelopen jaar een aantal nabestaanden van de aanslag op het PanAm vliegtuig dat in 1988 boven het Schotse Lockerbie ontplofte.

'Help ons het draagvlak in de samenleving te versterken in plaats van verpleeghuizen door verscherpt toezicht en verwijten tot instituten van verdriet en ellende te maken', schrijft Thed van Kempen, directeur van het Hoogeveense verpleeghuis Weidesteyn aan staatssecretaris Ross van VWS, als hij na jaren stroomlijnen, maar ook afbouwen van de verzorging in zijn verpleeghuis besluit een brief te schrijven. Tegenlicht volgt de manmoedige pogingen van een burgemeester in oorlogstijd om zijn verpleeghuis op verantwoorde wijze draaiende te houden.

Regisseur Nahid Persson ontvluchtte 17 jaar geleden Iran. Toen zij enkele jaren geleden Iran weer bezocht, was zij verbijsterd over de chaos in haar land, de wijdverspreide prostitutie en het immense drugsgebruik. In haar film Tippelen in Teheran volgt zij twee vrouwen, Minna en Fariba, beiden prostituee en drugsverslaafd, in hun dagelijkse leven.