Focus

Voor de een is bliksem prachtig, voor de ander verschrikkelijk. Kunnen we ons wapenen tegen dit indrukwekkende, ontzagwekkende - en steeds vaker voorkomende - natuurfenomeen? Wat weten we al en vooral: wat weten we nog niet? We zijn er bij als het Zwarte Cross terrein bliksem-proof wordt gemaakt. We spreken een slachtoffer dat getroffen is door de bliksem, maar die het gelukkig wel na kan vertellen. Nederland blijkt - bij toeval - de beste bliksemdetector ter wereld gebouwd te hebben. Hoe zien die allernauwkeurigste bliksembeelden ooit er uit?

Robotraketten die zelfstandig vijanden opsporen en zich erop storten, semiautonome vliegende handgranaten, op afstand bestuurbare minitankjes met munitie en computergestuurde richtsystemen; ook op het slagveld is de robot in opmars. Diederik Jekel bekijkt met een combinatie van fascinatie en afgrijzen wat de wetenschap aan vernietigingskracht ontwikkelt en ondervindt aan den lijve hoe moeilijk het is om in een hypermoderne tank het overzicht te houden en goede beslissingen te nemen.

Een aanzienlijke groep Nederlanders lijdt aan verlies van reukzin: anosmie. Een kleinere groep aan trimethylaminurie, ook wel bekend als het visgeursyndroom. Een belangrijke overeenkomst: beide patiëntengroepen ondervinden vaak op onaangename wijze dat geur een veel grotere rol speelt in ons leven dan we vermoeden.

Waar moet ons radioactieve afval naartoe? Nu wordt in Nederland al het radioactieve afval voor minstens honderd jaar bovengronds opgeslagen in Zeeland, bij de COVRA, de Centrale Organisatie Voor Radioactief Afval. Er wordt al heel lang gezocht naar een oplossing om dit afval voor eens en altijd veilig op te bergen. Maar hoe bewaar je radioactieve stof als die minstens 100.000 jaar ongestoord moet blijven liggen en niet eerder ontdekt mag worden omdat het anders een enorm gevaar oplevert voor mens en omgeving? Kunnen we het gevaarlijke radioactieve afval definitief ergens kwijt? Waar dan? En hoe? Elisabeth van Nimwegen gaat voor Focus op onderzoek uit en daalt af in zoutmijnen, ondergrondse graniettunnels en diep in kleilagen.

Waterschappen in Nederland beschouwen het waterplantje azolla als een lastig onkruid, terwijl wetenschappers in het plantje een krachtpatser zien, waar je onder andere duurzaam veevoer van kunt maken. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen zoeken in Focus uit of azolla de aarde weer opnieuw zou kunnen afkoelen.

Wat gaat er mis in het gokverslaafde brein? Ex-verslaafde Feite Hofman bracht een groot deel van zijn tijd door achter de fruitautomaat. Volgens de Amerikaanse onderzoekster Natasha Dow Schüll is vooral de fruitautomaat ontworpen als een muizenval voor het brein.

Diederik Jekel begraaft met de Nederlandse archeoloog Hayley Mickleburgh een gemummificeerd lichaam. Deze 'mummie' zat maandenlang in de Texaanse hitte, vastgebonden aan een paaltje. Hayley Mickleburgh, die meer gedoneerde lichamen op de 'bodyfarm' in Texas bestudeert, bracht nauwkeurig de ontbinding van dit lichaam in kaart.

Door ons massale reisgedrag naar verre landen steekt tuberculose, de tering, weer regelmatig de kop op in Nederland. De tbc-bacterie is steeds vaker bestand tegen antibiotica, resistent dus. Diederik Jekel ontmoet op de gesloten afdeling van een tbc-kliniek patiënten met open tbc. Elisabeth van Nimwegen ontdekt hoe wetenschappers zoeken naar nieuwe medicijnen om de resistente bacterie te slim af zijn.

Het gebruik van proefdieren voor medische experimenten staat steeds vaker ter discussie en het draagvlak in de samenleving voor dierproeven wordt steeds kleiner. Alternatieven worden onderzocht onder het motto 'vervangen, verminderen en verfijnen', maar het aantal neemt nauwelijks af. Nog altijd sterven er jaarlijks bijna een half miljoen dieren in laboratoria en worden er nog eens 400.000 gedood omdat ze na het fokken overblijven. Volgens veel wetenschappers is het gebruik van proefdieren voor fundamenteel onderzoek en voor toelating van medicijnen onvermijdelijk. Focus kijkt mee met dierproeven die volgens wetenschappers echt noodzakelijk zijn. Wat zijn de overwegingen die worden gemaakt voor het gebruik van dieren in medische tests? Hoe ver staat het met het onderzoek naar buiten het lichaam gekweekte menselijke organen? Maken die in de nabije toekomst een deel van de dierproeven overbodig?

Eén op de zes werknemers in Nederland doet nachtwerk. Ze werken in ziekenhuizen, in havens, als beveiliger en de laatste jaren ook steeds vaker voor internetwinkels. Want 'vandaag besteld, morgen in huis' lukt alleen door nachtwerk in magazijnen. Rond een miljoen mensen leeft hierdoor met een permanent verstoorde biologische klok. Is dat wel verantwoord? En hoe kun je het beste omgaan met nachtwerk en jetlags? Diederik Jekel duikt in de wetenschap achter de slapeloze nacht, en ontdekt dat sommige slaapmiddelen je juist wakker houden.

Schokkende hoeveelheden plastic komen jaarlijks in zee terecht. De enorme hoeveelheid afval die zich in de vorm van plastic soep verzamelt, is maar een fractie van al het plastic afval in het milieu. Waar blijft de rest? Wetenschappers berekenden dat er honderd keer zoveel plastic afval moet zijn dan we terug kunnen vinden en willen weten waar het is gebleven. Diederik Jekel zoekt met ze mee. Hij maakt kennis met het Amerikaans echtpaar Zettler. Deze onderzoekers doen onderzoek op Texel om daar een verklaring te vinden voor het verdwijnende plastic. Elisabeth van Nimwegen zoekt uit waar ons plastic huisafval terecht komt. Ze constateert dat het gebruik van plastic door consumenten sneller groeit dan de economie. En zelfs in het keurige Nederland wordt minder dan de helft van al dat plastic afval gerecycle

Slangenbeten zijn vaak dodelijk. Voor de mensen die een slangenbeet overleven zijn de gevolgen vaak ernstig en blijvend. Slangengif richt enorm veel schade aan in het lichaam, variërend van verlammingsverschijnselen tot schade van hartspiercellen en ritmestoornissen. Geschikt antigif is cruciaal voor de behandeling van slangenbeten, maar is vaak niet beschikbaar of onbetaalbaar. Vooral de armere bewoners van het plattenland in Afrika en Azië zijn de klos: zij hebben geen geld voor het levensreddende antigif. Elisabeth van Nimwegen reist af naar Kenia en gaat daar op slangenjacht. Haar zoektocht begint bij de Bio-Ken Snake Farm in Kenia, hét kenniscentrum op het gebied van slangenbeten in Afrika. Deze grootste slangenfarm van Afrika houdt tientallen soorten slangen. Bij elke melding van een slangenbeet of een ontdekking van een slang in een woning rukt een team van experts uit. Als iemand door een slang is gebeten, redden ze niet alleen het slachtoffer, maar vaak ook de slang om erachter te komen welk antigif toegediend moet worden. Om het levensreddend antigif te produceren is het gif van de slangen nodig. Daarmee is slangengif zowel het probleem als de oplossing voor slangenbeten. Jaarlijks overlijden naar schatting meer dan 130.000 mensen aan de gevolgen van een slangenbeet. Nog eens 450.000 slachtoffers houden blijvend schade over na de beet van een gifslang. Daarmee is het één van de dodelijkste tropische 'ziektes' van de wereld.

Nieuwe oren, neuzen en borsten liggen klaar op bestelling. Ze zijn voor patiënten die ze verloren door ziekte en ze zijn bijna niet van echt te onderscheiden. Oren met nepadertjes die je vastklikt aan je schedel, een neus met zongebrande tint en borsten waar zelfs gevoel in zit. Wie maken dit en waar? En wat betekent het voor de patiënten als ze hun oude uiterlijk weer terugkrijgen? Elisabeth van Nimwegen duikt in de wereld van de operatie na de operatie.