Focus

De meeste mensen denken dat het prima kan: bellen of appen in het verkeer. 'Levensgevaarlijk', zegt psycholoog Stefan van der Stigchel, die onderzoek doet naar aandacht. 'We overschatten onze aandacht enorm.' Wetenschappers ontdekken steeds meer over het ingenieuze aandachtsysteem. Ze leren daarbij ook van mensen bij wie het kapot is: neglect patiënten. Deze patiënten negeren stelselmatig één helft van hun lichaam of een deel van de ruimte om hen heen. Ze eten bijvoorbeeld maar één kant van hun bord leeg of poetsen slechts de helft van hun tanden. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen zoeken uit hoe aandacht werkt in ons brein. Dat je heel makkelijk afgeleid kan worden, laat Nederlands kampioen goochelen Niek Takens zien.

We willen schonere energie en slimmere elektronica. Maar voor de productie van duurzame windmolens, zonnepanelen, elektrische auto's, computers en smartphones hebben we een grote hoeveelheid zeldzame metalen nodig. Het probleem: deze metalen raken in rap tempo op. Diederik Jekel en Elizabeth van Nimwegen constateren in Focus dat onze manier van leven op het spel staat als er niks verandert. Ze onderzoeken wat de oplossingen zijn voor onze metaalhonger. Ligt de oplossing op 5 km diepte in de oceaan of in een bovengrondse 'urban mine'? En kunnen deze bijzondere metalen ooit vervangen worden door minder exotische grondstoffen?

Duizenden mensen in Nederland zijn chronisch uitgeput, zonder duidelijke medische oorzaak. Hun ziekte wordt chronisch vermoeidheidssyndroom of ME genoemd. Psychologen beweren dat ze patiënten kunnen genezen, maar hun behandeling is lang niet altijd effectief en sommige patiënten zeggen zelfs zieker geworden te zijn van psychologische therapie. Focus toont mensen die ernstig invalide zijn door chronische uitputting en die vinden dat zij door psychologen en dokters meedogenloos zijn behandeld. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen onderzoeken ook alternatieven voor de psychologische behandeling en kijken of er misschien tóch een lichamelijke oorzaak te vinden is voor deze soms tot euthanasie en zelfmoord leidende ziekte.

Het koraal bij de ABC- eilanden sterft. Is de grootste boosdoener klimaatverandering? Welke rol speelt de visserij, slechte afvalwaterzuivering en de landbouw? Zou het kunnen zijn dat de grote hoeveelheid toeristen het koraal doodpoept? Elisabeth van Nimwegen gaat voor Focus naar Curaçao, op zoek naar de oorzaken. Ze vertrekt met het Nederlandse onderzoeksschip de Pelagia op een vijfdaagse expeditie rond de Caribische eilanden. Hoe is het gesteld met het koraal en de waterkwaliteit? Bij de kust van Bonaire zijn mysterieuze algenmatten op de bodem van de zee gevonden. Welk effect hebben die op het koraal?

Algoritmes veroveren in rap tempo de wereld. Ze maken tegenwoordig zelfs schilderijen en muziekcomposities. En ze nemen steeds vaker belangrijke beslissingen voor ons, bijvoorbeeld bij het afsluiten van leningen, bij sollicitaties, het voorspellen van criminaliteit, de schoolkeuze in het voorgezet onderwijs, het opsporen van kanker en het vinden van een partner. Maar geven deze computergestuurde beslissingen ook altijd de beste uitkomst? Moeten we ze blindelings vertrouwen? Wetenschappers in Nederland stellen dat er maar een manier is om misbruik te voorkomen: ze moeten allemaal openbaar worden gemaakt. Wie doet het beter: het algoritme of de mens? Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen gaan op zoek.

Terugblik op een van de laatste grote publieke optredens van het natuurkundig genie Stephen Hawking, overleden op 14 maart 2018. In mei 2014 stond presentator Diederik Jekel oog in oog met Hawking en mocht hem aan de tand voelen op het Plancks-symposium in Utrecht.

Dankzij zestig jaar satelliettechnologie hebben we onbegrensde communicatiemogelijkheden en technieken om onze planeet te bestuderen. Veel van die technologie doet het niet meer en zweeft als ruimteschroot eindeloze rondjes rond de aarde. Een afvalberg in de ruimte. Elisabeth van Nimwegen en Diederik Jekel ontdekken in Focus dat de inmiddels miljoenen stukjes ruimteafval satellieten uit elkaar kunnen laten spatten en levensgevaarlijk kunnen zijn voor astronauten in hun ruimteschepen. Hoe kunnen we die gevaarlijke rotzooi in de ruimte opruimen?

Een schep zand: genoeg om duizenden huishoudens van energie te voorzien? Te mooi om waar te zijn, of toch niet? Voor de opwekking van duurzame elektriciteit is alle hoop nu gevestigd op zonne- en windenergie. Die voldoen niet aan onze energiebehoefte en het is de vraag of ze dat ooit zullen doen. Misschien moeten we inzetten op kernenergie om klimaatverandering te stoppen. Elisabeth van Nimwegen en Diederik Jekel gaan op zoek naar de kernenergie van de toekomst: veilig en met nauwelijks radioactief afval. Elisabeth bezoekt ITER, in Zuid-Frankrijk, waar een experimentele reactor in aanbouw is. Hier wil men met kernfusie energie opwekken. Is dat haalbaar? Een andere nieuwe theorie over het opwekken van kernenergie ligt al vijftig jaar op de plank. In Delft proberen onderzoekers deze bijna vergeten vorm van kernenergie een nieuw leven in te blazen. In deze reactor is niet uranium de brandstof, maar thorium. Daar liggen stranden vol mee. Is de thorium-reactor de schone energievoorziening van de toekomst?

Jaarlijks worden er tientallen tot honderd lichamen van migranten gevonden in het Texaanse Brooks County, vlakbij de Mexicaanse grens. Veel migranten uit Midden-Amerika proberen met mensensmokkelaars Amerika te bereiken, maar worden door hen in de woestijn gedropt, zonder voldoende voedsel en drinkwater. Velen sterven. Wanneer ze gevonden worden krijgen ze een anoniem graf. Wetenschappers van de Texas State University proberen deze ongeïdentificeerde lichamen nu alsnog een naam te geven. Diederik Jekel bezoekt de bodyfarm in Texas, een openluchtlab waar lichamen in de brandende zon ontbinden. Kennis hierover kan helpen bij de identificatie van deze vluchtelingen.

In Nederland lopen bijna drieduizend bij de politie bekende criminelen rond die nog een lange gevangenisstraf moeten uitzitten. Hoe moeilijk is het eigenlijk om onzichtbaar te blijven als de politie echt z'n best doet? In een race tegen de klok probeert Diederik Jekel 36 uur uit handen te blijven van een speciale hightech-opsporingsdienst. Elisabeth van Nimwegen heeft 36 uur de tijd om haar collega Diederik Jekel aan te houden. Bij haar zoektocht naar Diederik is er speciale aandacht voor QUIN, een zelflerend computerprogramma van TNO, waarmee tactische analisten van de recherche gedrag van voortvluchtigen kunnen voorspellen. Verder is er aandacht voor een door het NFI ontwikkelde technologie om verdachten te identificeren aan de hand microscopisch kleine sporen van geneesmiddelen, drugs of explosieven. En we zien of de nieuwste toepassing van gezichtsherkenning Diederik uit een mensenmassa kan pikken.

De tijgermug rukt op, de muskusrat bedreigt de dijken en de 'hooikoortsplant' Ambrosia verlengt het hooikoortsseizoen in Nederland met twee maanden. Deze soorten zijn door menselijk toedoen vanuit het buitenland in Nederland terechtgekomen. De nieuwe soorten hebben nog weinig natuurlijke vijanden en kunnen daardoor gaan woekeren. De overheid spendeert veel geld om ze te bestrijden, onder het mom van invasieve exoten. Maar kunnen we deze nieuwe soorten niet gewoon accepteren en er ons voordeel uit halen? Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen verdiepen zich in de nieuwe Nederlandse flora en fauna.

Waarom hebben wij geen herderskatten, maar wel herdershonden? Al 15.000 jaar, langer dan koeien, schapen, kippen, paarden en katten, is de hond het lievelingshuisdier van de mens. Waarom en hoe is hij dat geworden? Door de eeuwen heen zijn hond en baas veel op elkaar gaan lijken. Er zijn zelfs honden met symptomen van depressie en ADHD. Dankzij onze goede zorgen worden honden zo oud dat ze soms ook dement worden. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen onderzoeken hoeveel de beste vriend van de mens op ons lijkt.

In de Noordzee is het een enorme herrie. Explosies, seismische proeven, schepen en de bouw van windmolenparken veroorzaken een kakofonie van geluid onder water. En al dat geluid heeft invloed op de dieren die er leven. Jaarlijks ondervinden duizenden bruinvissen ernstige schade aan hun gehoor. Bijna onafgebroken verrijzen de komende jaren nieuwe windmolenparken in zee. In 2050 zal naar verwachting een kwart van het Noordzee-oppervlak gebruikt worden voor windmolenparken. Met de bouw van nieuwe windmolenparken neemt geluid onder water flink toe. Wat doet dat met de zeezoogdieren en vissen? Heien we het leven in de Noordzee naar de knoppen of valt het mee en is de herrie een offer dat we moeten brengen voor een groenere samenleving?

Migraine, omschreven door patiënten als 'een ritmisch pokende ijspriem, de afschuwelijkste toestand, een orkaan in je hoofd', komt bij vrouwen drie keer zo vaak voor als bij mannen. Hoe kan dat? Vrouwelijke hormonen lijken van invloed op de migraineaanval. Ontstaat migraine bij mannen ook door vrouwelijke hormonen? Dit jaar komt het eerste medicijn op de markt dat gemaakt is om de aanvallen te voorkomen, het is veelbelovend. Maar waarom is er nog geen medicijn dat aangrijpt op de hormonen? Onderzoek naar vrouwen liet lang op zich wachten, maar hier komt snel verandering in. En dat geldt niet alleen voor migraine. Ook kennis over autisme en reuma bij vrouwen levert vernieuwende inzichten. Diederik Jekel en Elisabeth van Nimwegen zoeken uit waarom medisch onderzoek zich vaak alleen op mannen richtte, waardoor het vinden van de oplossing voor migraine zo'n veertig jaar achterloopt.

Iedereen kan fietsen, maar het aantal ongelukken neemt toch toe. Na honderd jaar fietsen in Nederland wordt de fiets door de wetenschap ontdekt. En er blijkt nog veel te vertellen. Elisabeth en Diederik onderzoeken de natuurkunde van de fiets en de neurologie van het fietsen. In de Nederlandse steden en dorpen kan de fiets ons redden van files en vervuiling, maar er bestaat geen betrouwbare routeplanner voor de fiets. En in 2017 waren er voor het eerst in de recente geschiedenis meer dodelijke ongevallen met de fiets dan met de auto. Een treurig stemmende trend die dringend gekeerd moet worden. In een soepel draaiende aflevering onderzoeken Diederik en Elisabeth het enorme belang van de ordinaire stadsfiets en de verbazingwekkende neurobiologie van het fietsen.