Vroege Vogels

Wekelijks zenden honderden mensen uit het hele land schitterende beelden in voor de rubriek: 'zelf geschoten', van spelende eekhoorns en jagende velduilen tot prachtige libellen. Vaak zijn het soorten die je bijna nooit ziet, zoals de gladde slang of de woudaap. Wie zijn de mensen die deze beelden inzenden? Op welke beelden zijn ze zelf het meest trots? Menno Bentveld spreekt met de inzenders en onderzoekt wat de kracht van de community is.

Nederlanders staan internationaal bekend om hun strijd tegen het water, een strijd die met de dijken, duinen en droogleggingen gewonnen leek te zijn. Maar met een stijgende zeespiegel en veranderend klimaat loopt bijna twee derde van Nederland opnieuw het risico om te overstromen. Hoe blijven we boven water? Menno Bentveld ziet hoe de natuur kan worden ingezet om droge voeten te houden. In veel gebieden gebeurt dat al. Van de Groningse Onlanden tot de Brabantse Biesbosch profiteren onder andere zeearenden, grote zaagbekken en ook de mens van deze natte gebieden.

Er is een plek in Zeeland waar alles nét een beetje anders is dan in de rest van deze provincie: de Waterwinbossen. Hier voelen zowel de middelste bonte specht als de alpenwatersalamander zich thuis. In dit natuur- en waterwingebied in Zeeuws-Vlaanderen vind je geen vette zeeklei, maar zandgrond. Geen landbouw, maar bos en hierdoor zie je allerlei soorten die elders in Zeeland niet te vinden zijn. Op de warme zandgrond ziet Menno Bentveld de eerste bladrozetten ontluiken en geniet natuurfilmer Stijn van de baltsende patrijzen.

Grutto's, tureluurs, roerdompen, rietgorzen en blauwborsten voelen zich thuis in de Natte As van Friesland, een lange strook van drassige natuur die het Lauwersmeer met de Alde Feanen verbindt. Niet alleen vogels, maar ook de boommarter en de otter zijn hier te vinden. Menno Bentveld tuurt over de velden, op zoek naar reeën en iets verderop laat een stel kemphanen zich zien. Als toegift danst een prachtige wolk aan spreeuwen in de avondschemer.

Politici en de koning zijn waarschijnlijk de bekendste bewoners van onze hofstad Den Haag. Maar tussen het Binnenhof en Huis ten Bosch ligt ook het Haagse Bos, een van de oudste beschermde bossen van Nederland. Tussen de hoge bomen duiken sperwers, bosuilen en eekhoorns op. De Haagse kronkel krioelt op de bosbodem, een miljoenpoot die bijna alleen hier leeft. En Menno Bentveld bezoekt ook de tuin van de koning om de prachtige bosanemoon te bewonderen.

Precies op de grens tussen Utrecht en Gelderland loopt de eeuwenoude Diefdijk, omringd door fruitbomen met prachtige bloesem die de lente met zich meebrengt. Al die nectar trekt wilde bijen en andere insecten aan, onmisbaar voor de bestuiving van die fruitbomen. Menno Bentveld bezoekt dit historische cultuurlandschap aan de rand van de Betuwe, waar blauwborsten, winterkoningen en mezen volop profiteren van de wilgengrienden. In de poelen langs de dijk zijn de eitjes van de kamsalamander te vinden, een kwetsbare soort die het hier wel goed doet.(

Een visarend duikt niet zo vaak op, laat staan een jagende. De oude zeebodem van het Roggebotzand op het randje van de Flevopolder blijkt ideaal terrein voor deze indrukwekkende vogel. Menno Bentveld is op de voormalige zandbank uit de Zuiderzee. Hier ligt ook onze genenbank, waar bedreigde inheemse struiken en bomen bewaard blijven. Er duiken verwachte en onverwachte nieuwkomelingen op, zoals de bever en zandhagedis

Tussen de boomkikkers, pinksterbloemen en zwarte spechten kronkelt in het zuiden van ons land al eeuwenlang een kleine beek: het Merkske. De beek vormt de grens tussen Nederland en België en is daarom nooit rechtgetrokken. Het is alsof de tijd hier heeft stilgestaan. In de kleine, natte graslanden groeien extreem zeldzame planten, zoals de knolsteenbreek en de karwijselie. Overdag zien we boomkikkers opwarmen in het braamstruweel, 's avonds horen we ze kekkeren rond de poelen. Menno Bentveld duikt het water in, waar hij kokerjuffers vindt, bermpjes en als kers op de taart twee enorme palingen.

Roerdompen en waterrallen zitten verscholen tussen het Groningse riet, terwijl de snor en rietzanger enthousiast van zich laten horen. Wie hier twintig jaar geleden rondliep, had deze soorten niet gehoord. 't Roegwold ontwikkelde zich van oude landbouwgrond tot nieuwe, natte natuur. Nu zit het uitgestrekte gebied vol ganzen en veldleeuweriken. Als letterlijk hoogtepunt klimt Menno Bentveld in een hoogspanningsmast om een nieuwe bewoner in Groningen te bewonderen: de raaf.

Grote gele kwikstaarten broeden volop in de watermolens die langs de Dommel het landschap vormen. Menno Bentveld ziet de meest prachtige planten die profiteren van het opstuwen van het water door de molens. Bedreigde dieren als de beekprik houden zich op in de schone zijstromen van de Dommel, zoals de Keersop. Wanneer de avond valt, laat de halfgevlekte eendagsvlieg zich zien. En natuurfilmer Roel wordt verrast door een heel bijzonder soort, namelijk de wielewaal.

Bij het naderen van het Wormer- en Jisperveld zijn de geluiden van de weidevogels direct hoorbaar. Een prachtig geluid, dat helaas steeds minder te horen is in Nederland. Maar hier in het veenweidegebied vlakbij Amsterdam is het een paradijs voor vogels als de tureluur, de kievit en de grutto. Oude weidemolentjes zorgen voor een goed waterpeil, en koeien gaan de boot op om vervoerd te worden naar hun graasgebied. Daarnaast is in dit oude cultuurlandschap met al zijn eilandjes volop rietland te vinden, waar moerasvogels als sprinkhaanzangers, rietgorzen en kleine karekieten zich laten horen en zien.

In het Marsdiep komen de Noordzee en de Waddenzee samen. Honderdduizenden vogels, zoals de rosse grutto, zoeken er naar eten voor hun lange tocht naar het noorden. Zeehonden vinden er juist hun rust.

Na de aanleg van de Marker Wadden in 2019 was Vroege Vogels er meteen bij. Nu, vijf jaar later, is te zien hoe de eilanden tot leven zijn gekomen. Overal zijn baardmannetjes, rietzangers en kleine karekieten te zien. Op de nieuwere eilanden broeden nog tienduizenden kokmeeuwen, visdiefjes en pleviertjes. De ondieptes tussen de Marker Wadden worden volop gebruikt door vissen om te paaien en te eten en elk jaar worden er nieuwe soorten ontdekt. Menno Bentveld gaat mee met de talloze onderzoekers die het succes van de Marker Wadden in kaart brengen.

Boven het veen jaagt een grauwe klauwier op libellen en tussen de dophei komen talloze heideblauwtjes tevoorschijn om te paren. We zijn in het Aamsveen en Witte Veen, vlakbij Enschede, twee stukjes veen die zijn overgebleven van het ondoordringbare hoogveenmoeras dat 5000 jaar geleden onze oostgrens vormde. Overdag warmt de levendbarende hagedis zich hier op in de zon, tegenwoordig haast een zeldzame verschijning. En in het holst van de nacht gaat Menno Bentveld op zoek naar indrukwekkende, neongroene glimwormen.

In de Zuidelijke IJsselvallei, aan de rand van de Veluwe, maakt landbouwgrond plaats voor natte natuur. Menno Bentveld baant zich een weg door een voormalig oerbos, dat hier opnieuw de vrije hand krijgt; en een stukje verderop herstelt blauwgrasland zich door menselijk ingrijpen. Allerlei soorten zweefvliegen, libellen en de zeldzame kleine ijsvogelvlinder voelen zich hier enorm thuis en genieten met volle teugen van dit afwisselende landschap. Er is veel te leren over het kweekproject van de larven van de knoflookpad. Als kers op de taart laat de rode wouw zich zien.

Duinen in het binnenland vol libellen, hagedissen en bijzondere akkerflora, dat zijn de rivierduinen van de Oude IJssel rondom Doetinchem. In het bos laat de zeldzame kleine ijsvogelvlinder zich algauw zien. Rond de heidevennen wordt het geduld beloond wanneer de schuwe, levendbarende hagedis tevoorschijn komt. Menno Bentveld ziet hoe een enorme winde een zender krijgt voor het visonderzoek in de Oude IJssel. En hoewel akkerflora tegenwoordig tot de zeldzaamste planten behoort, bloeit het in de roggeakkers op de duinen volop.

Steltkluutjongen schuilen onder de vleugels van hun moeder. In het Zeeuwse Yerseke Moer broedt deze zuidelijke broedvogel tussen de grutto's en scholeksters. De sporen uit het verleden liggen in dit zoute veenweidegebied letterlijk aan de oppervlakte. Op de oude kreekruggen zoemen tientallen zeldzame grashommels tussen de akkerbloemen. Maar voor de meest bijzondere soorten hier moet je goed zoeken, want hier groeien onopvallende grassoorten die zich ondanks het zout weten te redden. Zo helpt Menno Bentveld met het terugbrengen van het dichtbloemig kweldergras, bijna uitgestorven en het zeldzaamste gras van de Benelux.

Een snoer van vennen vol reigers, lepelaars, waterkevers en bijzondere planten: dat zijn de Peelvennen bij Nederweert in Limburg. Een jonge koereiger, het eerste broedgeval van Limburg, verschijnt. In de moerasbossen schiet een zwijn voorbij en verschijnt een reekalf tussen de takken. Menno onderzoekt de oevers van de vennen, op zoek naar zeldzame planten van het oeverkruidverbond en bewondert de fascinerende wereld van sieralgen.

Een nieuw geluid galmt over het Mantingerveld in Drenthe: het getrompetter van de kraanvogel. Een kwart eeuw is hier gewerkt aan het verbinden en terugbrengen van natuur, nu heeft zelfs een kraanvogelpaar hun jong grootgebracht. Herstelde heidevelden kleuren paars en in de mysterieuze jeneverbesstruiken schuilen vinkensoorten, zoals de putter en groenling. Menno ontdekt hoe belangrijk oude bossen zijn voor de talloze bramensoorten die we in Nederland kennen en duikt in de diverse wereld van de loopkevers.

Menno Bentveld krijgt de unieke kans om een bunker in de zee te verkennen bij Voornes Duin in Zuid-Holland. Boven water zijn er tal van natuurwonderen te ontdekken. Weinig gebieden hebben zo veel soorten: van de mooie witte parnassia in de natte duinvalleien tot de honderden zeehonden op de zandplaat voor de kust. Natuurfilmer Roel legt een scharrelende bontbekplevier vast en duikt in de verlaten nestholtes van de oeverzwaluw. Ook is er aandacht voor de wereld van huisjesslakken, waaronder het genaveld tonnetje, de grofgeribde grasslak en de vergeten schorshoren.

Zeldzame roofvogels, zoals de boomvalk en visarend, jagen op hun volgende prooi in de moerassen van Maaspark Ooijen-Wanssum. In dit Limburgse natuurgebied is de afgelopen twintig jaar gewerkt aan waterveiligheid. Oude rivierbeddingen uit de ijstijden zijn teruggegeven aan de natuur, waardoor bij extreem hoogwater de Maas hierdoorheen kan stromen. Aan de nieuwe oevers van de Maas zoekt de watersnip naar eten, terwijl de bever in een ondoordringbaar moerasbos bijdraagt aan het watermanagement.

Peazemerlannen is een kleine kwelder aan de Friese Waddenkust, maar het gebied is allesbehalve onopvallend. In het najaar kleuren de velden van zeekraal rood en geel, terwijl trekvogels, zoals de bonte strandloper en steenloper, op het wad naar voedsel zoeken. Door een doorgebroken dijk heeft de zee vrij spel, wat zorgt voor de vorming van nieuw land. Onder de brokstukken van deze dijk verschuilen zich alikruiken en strandkrabben. Naast zijn natuurlijke schoonheid heeft de kwelder een belangrijke functie: het dikke gras zeekweek biedt bescherming tijdens zware stormen.

In de stad Groningen zijn zo'n 5.000 nestkasten te vinden, waarin onder andere de huiszwaluw graag broedt. Op de rustige, historische Zuiderbegraafplaats groeien bijzondere paddenstoelen. Menno Bentveld beklimt de Gasunietoren om prooiresten van de slechtvalk te verzamelen. In de drukke straten is te zien hoe planten zich aanpassen aan het stadsleven en insecten aantrekken. Het Stadspark blijkt een verborgen paradijs vol zeldzame korstmossen.

De bladeren van de beuken kleuren geel en rood: het is herfst op de Turfvaartse Landgoederen. Langs het Brabantse kanaal de Turfvaart liggen 17e-eeuwse landgoederen, nu beheerd als natuurgebied. In de oude hakhoutbossen krioelen bosmieren, en tussen de bomenlanen verschijnt de kleine bonte specht. Menno Bentveld bekijkt hoe de hangmatspin haar web spant, terwijl schapen, net als vroeger, de heide kort houden.