Waarop is een werk geschilderd? De mogelijkheden zijn oneindig: linnen, hout, papier of een muur. Waarom kiest een kunstenaar om te werken op linnen? Of juist op een houten paneel? En wat heeft het voor effect op de houdbaarheid ervan? Werken van 600 jaar geleden zijn vaak beter bestand tegen de tand des tijds dan de werken die nu worden gemaakt. Restaurator Michel van de Laar legt uit. In de serie Van vernis tot vermiljoen neemt Het geheim van de Meester-team je mee in de fascinerende wereld van de kunstrestauratie. Voor de restaurator is de drager van een kunstwerk van groot belang. Een paneel of linnendoek zijn niet automatisch beter bestand tegen de tijd dan een stuk karton of papier. Coorte schilderde zijn ‘Stilleven met asperges’ op een vel papier en ze zien er nog steeds puntgaaf uit. Over driehonderd jaar weten we of dat ook het geval is bij de reconstructie.

Hoe bescherm je een schilderij voor de tand des tijds? En hoe verlies je daarmee zo min mogelijk info over het schilderij voor later? In Engeland werd op schilderijen op doek in de 19e eeuw vaak standaard een èxtra doek gezet. Uit voorzorg. Maar het levert restauratoren nu grote problemen op… In de serie Van vernis tot vermiljoen neemt Het geheim van de Meester-team je mee in de fascinerende wereld van de kunstrestauratie. Wat is bedoeken en welke risico’s brengt het met zich mee? In deze aflevering staat het bedoeken centraal, wat ook is gebeurd met het schilderij ‘Wolken en Water’ van William Turner.

Musea zouden leeg zijn als er geen restauratoren waren, maar wat zijn de regels van het restaureren? Restauratie is een vak met heel veel facetten: fotografie, kunstgeschiedenis en het echte restaureren. Veel restauratoren werken vanuit het idee dat je de geest van de kunstenaar en het werk voorop moet stellen. Maar wanneer doe je te veel en kun je de eigenlijke bedoeling van een kunstenaar wel achterhalen?

Waar is vernis van gemaakt en waarom gebruikt een schilder het? Is het iets van de oude garde of is het ook relevant voor moderne kunstenaars? Vernis is een harsoplossing opgelost in terpentijn. Men denkt bij vernis dat het gaat om de bescherming van een schilderij, maar het haalt vooral de kleuren naar boven (het geeft meer verzadiging) en brengt diepte. Vernissen is een vak apart. Het vergt een vaste hand en een goed oog. Hoe weet een restaurator of de lelijke laag vernis zo bedoeld is? Of heeft een onbehouwen collega eerder de plank heeft misgeslagen? Restaurator Michel van de Laar legt het uit in 'Van vernis tot vermiljoen'.

De Hollandse schilderkunst maakte in de Gouden Eeuw, een ongekende bloei door. Restaurator Michel van de Laar duikt dieper in het materiaalgebruik van de zeventiende-eeuwse kunstenaar. Welke kleuren hadden kunstenaars toen tot hun beschikking en hoe werden ze gemaakt? Waar komen pigmenten vandaan? Pigmenten worden in de natuur gevonden of ze worden gemaakt. Ze kunnen bijvoorbeeld gemaakt worden van koeien die mangobladeren eten en dan een uitscheiding in hun urine meegeven. Het kunnen ook moderne synthetische pigmenten zijn, denk aan cadmium, maar het kunnen ook oude synthetische pigmenten zijn, zoals loodwit. Zwart werd gemaakt van inktvissen, maar ook van verkoolde botten. Michel laat zien hoe je loodwit en beenderzwart krijgt. Het zeventiende-eeuws palet had maar een beperkt aantal pigmenten. Kunstenaars kenden deze kleuren en eigenschappen door en door. Ze kozen niet alleen op kleur, maar ook op structuur en de beschikbaarheid van een grondstof.

Restauratie van moderne kunst zorgt bij restauratoren voor andere hoofdbrekens dan een 17e eeuws paneel. Hoe restaureer je een concept of filosofie? Restaurator Michel van de Laar geeft uitleg. Moderne kunst gaat vaak over veel meer dan het object. Zo gaat Jan Schoonhovens werk ‘R70-54’ niet over het reliëf zelf, maar eigenlijk over licht. Ook 'De pindakaasvloer' van Wim T. Schippers gaat meer over het idee dan over het materiaal. Het idee voorop Als het concept zo belangrijk is bij een kunstwerk, dan kijkt de kunstenaar ook anders naar het restauratieproces. Van kunstenaar Henk Peeters mochten de waterzakjes uit zijn kunstwerk bijvoorbeeld gewoon worden ververst en opnieuw worden opgehangen, bij verkleurde watjes mochten restauratoren er gewoon nieuwe watjes opplakken en Schoonhoven gaf aan dat zijn werk mocht worden overschilderd als het was verkleurd. Moderne kunstenaars hechten een stuk minder aan het origineel. Toch kan een restaurator ook te ver gaan, bijvoorbeeld bij ‘Who's Afraid of Red, Yellow and Blue’ van Barnett Newman. De houdbaarheidsdatum van moderne kunst Moderne kunstenaars zijn helemaal vrij om de materialen te gebruiken die ze willen. Ze zijn niet meer gebonden aan de gildes of regels uit het verleden. Ze kunnen in principe alles gebruiken. Dat betekent wel dat de gebruikte materialen in de moderne kunst veelal vergankelijker zijn dan vroeger. De nieuwe werken zijn niet gemaakt voor de eeuwigheid.

Restaureren, reconstrueren, kopiëren en vervalsen. Wat is het verschil, waar liggen de grenzen en wat is de positie van de restaurator? Meestervervalser Michel van de Laar vertelt over meestervervalser Han van Meegeren die met een valse Vermeer de Duitse bezetter een loer draaide. De vervalsingen van Van Meegeren waren niet van echt te onderscheiden. De kunstenaar verdient de titel meestervervalser; het is heel lastig om een schilderij na te maken, nota bene een olieverfschilderij, en die te verkopen als 17e-eeuws werk. "Een kopie is geen vervalsing, want die is precies zoals het echte schilderij is gemaakt. Maar als je er nog een figuur bij zet bijvoorbeeld, heeft het de potentie om een vervalsing te zijn en als echt te worden verkocht." - Michel van de Laar Waar kopiëren in de kunstwereld ‘not done’ is, is het toch ook een beproefd concept voor de kunststudent: van kopiëren kun je leren. De luchten van Ruisdael Charlotte raakt geïnspireerd door de reconstructies die ze samen met Het geheim van de meester-team maakt. Door de reconstructie van Ruisdael is ze ook meer luchten gaan schilderen. Niet op dezelfde manier als Ruisdael, maar ze is wel door de kunstenaar naar boven gaan kijken.

Bij de ontdekkingstocht naar de geheimen van de grote meesters speelde onderzoek een cruciale rol. Met behulp van natuurwetenschappelijk- en archiefonderzoek, deed Het geheim van de Meester-team nieuwe ontdekkingen. Maar ook het uitpluizen van de levens van de verschillende kunstenaars, de praktijk en een beetje gezond verstand leverden nieuwe inzichten op. Nieuwe ontdekkingen en hightech onderzoek Restaurator Michel van de Laar gaat dieper in op de bijzondere schildersgeheimen die het team met behulp van technisch onderzoek in de afgelopen series heeft weten te onthullen. Er zijn meerdere schilderijen die door het programma voor het eerst goed werden onderzocht. Het portret 'Wilma' van Carel Willink werd doorgelicht doormiddel van een röntgenfoto. Op die manier zijn de veranderingen te zien die de schilder maakte tijdens het schilderproces. Zo werd de vrouw op het portret eerst opgezet zonder de hoed die op het huidige schilderij te zien is. Daarnaast zag het team potloodtekening van Willink terug. Ook daaruit konden ze veranderingen die de schilder maakte afleiden. De mond en de neusvleugel van Wilma bleken aangepast te zijn tijdens het schilderen. En door een verfdwarsdoorsnede te maken, stelde het team vast dat Willink schellak gebruikte als een soort afbindlaag. "Zo ben je als restaurator ook een beetje een detective." - Michel van de Laar Uiltje, kerkje, beestje? Met een XRF scan kun je nog dieper in het schilderij duiken. Bij het werk 'Kindje, kerkje, beestje' van Karel Appel kwam het team er zo achter dat Appel een serieuze compositiewijziging maakte. Het leerde het team dat de centrale figuur, het kindje, op het werk een compleet ander ding was geweest: een uiltje. Gewoon doen en je gezonde verstand gebruiken Bij het 'Zelfportret op jeugdige leeftijd' van Rembrandt leerde Charlotte in de praktijk, dat Rembrandt de haren er met de achterkant van zijn kwast in kraste. En gezond verstand hielp bij het ontdekken van de gezichten van de wors