Verleden van Nederland

Van de Prehistorie tot 500 na Christus "Het terrein is er woest, het klimaat is ruw; het leven en landschap somber. Hier kom je alleen indien het je vaderland is." - Tacitus Zo schrijft de Romeinse geschiedschrijver Tacitus eind eerste eeuw na Chr. over het gebied dat nu Nederland is. Helaas zijn teksten zoals deze zeldzaam. We zijn aangewezen op andere bronnen om meer te weten te komen over onze vroegste geschiedenis. Opgegraven skeletten, dobbelstenen, kammetjes, munten en wapens bieden aanknopingspunten in onze zoektocht naar het verleden. Bij de aanleg van de Betuwelijn werd het skelet van 'Trijntje' gevonden, een meisje uit 5500 v. Chr. Hoe leefde zij? Hoe leefde de in Flevoland aangetroffen 'Swifterbantman' (ca. 4000 v. Chr.)? En welk vreselijk lot trof het meisje van Yde rond het begin van onze jaartelling? Arbeiders vonden haar eind negentiende eeuw in het Drentse veen - mét een strop om haar nek. Als er écht naar deze sporen wordt gekeken, kunnen verloren verhalen weer tot leven komen.

Van 500 tot 1500 "De hemel verhaalt van Gods majesteit, het uitspansel roemt het werk van zijn handen, de dag zegt het voort aan de dag die komt, de nacht vertelt het door aan de volgende nacht" Wachtendonckse Psalm In het gebied dat nu Nederland heet, woont rond het jaar 500 nog maar een handjevol mensen. De meesten geloven in Germaanse goden, die zich openbaren via bosgeesten of heilige bomen. In de achtste eeuw trekt bisschop Bonifatius met een groep soldaten vanuit Engeland naar Friesland om de heidense bewoners te bekeren. Hijzelf mag dan bij Dokkum zijn vermoord, toch krijgt het christendom hier langzaamaan vaste voet aan de grond. Het is de tijd van de diepgelovige Karel de Grote en van een bloeiende kloostercultuur in een voornamelijk boerenland; maar ook van de opkomende handelsgeest, van Dorestad, van de eerste steden, de befaamde Hanzeroute en de hoofse cultuur met spectaculaire riddertoernooien. Velen sluiten zich aan bij militante kruistochten. Wat is toch de magische aantrekkingskracht van het christendom?

Van 1500 tot 1600 "Ik kan niet goedkeuren dat vorsten over het geweten en de geloofsovertuiging van hun onderdanen willen heersen en hun de vrijheid van geloof en godsdienst ontnemen." Willem van Oranje De Opstand herinneren we ons als de strijd tussen Willem van Oranje en de koning van Hispanje die zijn meedogenloze generaal Alva op de Lage Landen afstuurt. Maar de Opstand gaat ook over zelfbeschikking, over geloofsvrijheid, over macht en verdraagzaamheid, over het ontstaan van een republiek tegen wil en dank. Willem van Oranje krijgt als protestants jongetje een katholieke opvoeding aan het hof van keizer Karel V. Later, als stadhouder in de Nederlanden, neemt hij de wapens op tegen diens zoon: de machtige Spaanse koning Filips II. Wat brengt hem hiertoe? Hoe kan hij standhouden tegen het machtigste rijk in Europa? Is de Slag bij Heiligerlee een succes of ligt het toch anders? Pas als de wind een stel watergeuzen een andere kant opblaast, lijkt de Opstand een succes te kunnen worden.

Van 1600 tot 1700 "Het is in het belang van de staat, dat er altijd rust en vrede is. En dat de commercie onverhinderd moge worden gedreven." Johan de Witt De Gouden Eeuw is de eeuw waarin alles lijkt te lukken. Kunsten en wetenschappen floreren als nooit tevoren. Regenten besturen de steden en zijn tegelijkertijd kooplieden. Die combinatie maakt de jonge Republiek tot een internationale grootmacht. Op de wereldzee wappert de vlag van de VOC. De euforie is groot - maar zal deze lang standhouden? In Amsterdam kun je niet om de rijkdom van de Gouden Eeuw heen. Zo zijn we in de imposante woning van Louis Trip, een zeventiende eeuwse koopman die door slim te netwerken exorbitant rijk wordt en een grote rol gaat spelen in het bestuur van zijn stad. En overzees, in Manhattan en in Jakarta, laat Charles Groenhuijsen zien waar Nederlanders in opdracht van de VOC voet aan wal zetten.

Van 1700 tot 1815 "Wapent U allen, verkiest zelf degenen die U bevelen moeten, en gaat, evenals het volk van Amerika, in alle bescheidenheid te werk." Joan Derk van der Capellen De achttiende eeuw heeft een saai 'imago', maar is dat wel terecht? Dit is de eeuw van de Verlichting, van de rap voortschrijdende wetenschap en de nieuwe opvoedkundige idealen. Maar het is ook de eeuw waarin de Republiek op grote schaal in slaven handelt, vanuit Fort Elmina in Ghana tot in Suriname en op Curaçao. De machtsverhoudingen verschuiven voortdurend. Regenten proberen zich staande te houden, terwijl de invloed van de burgerij groeit. De politieke verwikkelingen aan het einde van de eeuw beleven we via twee historische figuren uit het oosten van het land: Joan Derk van der Capellen en Herman Willem Daendels: de 'pen' en het 'zwaard' van de patriottenbeweging.

Van 1815 tot 1918 "De verspreiding van de kennis onzer nationale historie is een staatsbelang. Want evenzeer als - zo niet meer dan - taal, godsdienst of zeden, schept de geschiedenis den band die bevolkingen tot nationaliteiten verbindt en verbonden houdt." Victor de Stuers Aan het begin van de negentiende eeuw is Nederland een nog moeilijk begaanbaar land met zandwegen, koetsen en trekschuiten. Op het Congres van Wenen worden in 1815 de landsgrenzen vastgelegd: de Noordelijke en Zuidelijke Nederlanden worden samengebracht in één Koninkrijk. Maar eenheid is ver te zoeken. Een eeuw later is de situatie drastisch veranderd. België heeft zich afgescheiden. Nederland is een beschaafde natie geworden, met stoomtrein, stemrecht en een nationale historie. Voor het eerst in de geschiedenis voelen de inwoners zich als Nederlanders met elkaar verbonden. Hoe heeft het land in zo'n korte periode zo drastisch kunnen veranderen?

Van 1918 tot 1949 "Een volk dat voor tirannen zwicht, zal meer dan lijf en goed verliezen, dan dooft het licht..." H.M. van Randwijk In de jaren twintig is Nederland een geordende natie, waarin verschillende 'zuilen' relatief rustig naast elkaar kunnen leven. Krap dertig jaar later is er in dit opzicht niet veel veranderd. Toch hebben zich in de tussenliggende periode verbijsterende gebeurtenissen voorgedaan, die niemand van tevoren had kunnen verwachten. Het Nederland van de jaren twintig en dertig beleven we samen met premier Hendrikus Colijn, die Nederland door de crisisjaren probeert te slepen. We volgen de opkomst en ondergang van Hitler aan de hand van Marinus van der Lubbe - de brandstichter van de Rijksdag - en NSB-propagandist Max Blokzijl. Ondertussen, duizenden kilometers van Nederland vandaan, strijdt de charismatische verzetsleider Soekarno voor een vrij en zelfstandig Indonesië.

Vanaf 1949 "Voordat ik naar Nederland kwam, kende ik het Nederlandse volk niet. Ik had wel wat over Holland gehoord, maar niet over Nederland. Als je de grenzen overschrijdt, ontbinden de valse verhalen in je gedachten en komen er nieuwe verhalen tot stand." Kader Abdolah Na de Tweede Wereldoorlog is Nederland kapot. Het is duidelijk wat ons te doen staat: het land moet worden opgebouwd, met man en macht. Ook over onze normen en waarden bestaat vrijwel geen discussie: die worden bepaald door de zuilen. Nog geen vijftig jaar later lijkt de duidelijkheid van de wederopbouwjaren ver te zoeken. Zowel morele als fysieke grenzen zijn vervaagd. Bestaat 'Nederland' eigenlijk nog wel? Als minister Sicco Mansholt het eerste zakje graan van de Marshallhulp ontvangt, valt nog niet te voorzien welke rol hij zal spelen als hervormer van het Europese landbouwbeleid. Eerst brood op de plank, en daarna een bloemetje op tafel. Marga Klompé, de eerste vrouwelijke minister, maakt zich hard voor de verzorgingsstaat. Met Jan Cremer breken de woelige jaren zestig aan. Gerard Reve belichaamt de doorbreking van veel taboes. Als de golf van ongekende welvaart uiteenspat, volgt de terugslag. En dan weer een nieuwe golf. En ...