Ta Stekia: Istories Agoraiou Politismou

Το στίγμα. Το σημάδι. Η υπενθύμιση. Η υπέρβαση. Η αρχή της απελευθέρωσης. Η σάρκωση της ενσάρκωσης. Ένα εν εξελίξει, κινούμενο ζωντανό ημερολόγιο. Η καταγραφή των στιγμών και των παθών. Το τατουάζ ορίζεται ως ένα σταθερό σημείο αναφοράς σ’ έναν κοινωνικά, πολιτικά και οικονομικά μεταβαλλόμενο κόσμο. Η ιστορία της προέλευσής του χάνεται στα βάθη του χρόνου και των πολιτισμών, ωστόσο ανέκαθεν απηχούσε το αίσθημα του ανήκειν, προσδίδοντας ρόλους και ταυτότητα στα μέλη της εκάστοτε κοινωνίας που επέλεγαν να χαράξουν ανεξίτηλα το κορμί τους. Το καθαρό και λείο δέρμα που στις χώρες της Ασίας και της Αφρικής θεωρούταν ανένταχτο και κοινωνικά μετέωρο, «λερώνεται» στις χώρες της Δύσης και συνδέεται με το «κοινωνικό» περιθώριο και τις κατώτερες κοινωνικές τάξεις για να «απελευθερωθεί» και να ενσωματωθεί σ’ αυτό που σήμερα αποκαλούμε mainstream μαζική αστική κουλτούρα.

«Ο χώρος του προβάδικου μοιάζει σαν το Καθαρτήριο της “Θείας Κωμωδίας” του Δάντη». Για τους πιστούς της μουσικής, ανεξαρτήτως του είδους που υπηρετούν, το προβάδικο είναι ένας χώρος τελετουργίας, ένας ιδιότυπος Κήπος των Μυστηρίων που εξασφαλίζει την ελεύθερη είσοδο στον πολυαναμενόμενο Παράδεισο της Μουσικής. Δεν είναι τυχαίο ότι τα προβάδικα ορίζουν τα παρεκκλήσια του συνοικιακού ροκ εν ρολ, όπου οι εκκολαπτόμενοι και, μη, μουσικοί «προσεύχονται», επικοινωνούν και εγκαταλείπουν για λίγο τις κοινωνικές συμβάσεις και τις «επίγειες κολάσεις» της καθημερινότητας.

Η νταλίκα δεν μεταφέρει απλά ό,τι παράγεται και μεταφέρεται. Μοιάζει με το μέσο που, διασχίζοντας την άσφαλτο, ενώνει κόσμους, συντηρεί ακέραιους τους καημούς και κατασκευάζει για τους νταλικέρηδες τον μύθο ενός νοσταλγικού φυγάδα, εκείνου που φεύγει, ταξιδεύει, υπομένει και πάντα επιστρέφει. Το επάγγελμα του νταλικέρη είναι σκληρό, δύσκολο μα πάνω απ’ όλα γοητευτικό. Οι «ναυτικοί του δρόμου» έρχονται καθημερινά αντιμέτωποι με τους κινδύνους, τη σωματική κούραση, τους προσωπικούς τους δαίμονες, τις εξωτερικές αλλά και τις εσωτερικές αποστάσεις. Από την άλλη, αντιλαμβάνονται κάθε ταξίδι σαν μια αφορμή για περιπέτεια και γνωριμία με άλλους κόσμους, συνιστώντας κατά κάποιον τρόπο τους μποέμ εξερευνητές νέων πατρίδων. Είναι εκείνοι που οικειοποιούνται όσο κανείς άλλος τον δημόσιο δρόμο και χώρο, αφήνοντας με τις ρόδες τους ανεξίτηλο το στίγμα και το άρωμα της πατρίδας.

Το καλλίγραμμο σώμα: Η αποθέωση του ωραίου. Η ευρρωστία. Ο κώδικας της ύψιστης αισθητικής. Το όχημα του ερωτισμού. Οι απανταχού αθλούμενοι όλων των εποχών λατρεύουν το καλλίγραμμο σώμα των αρχαίων γλυπτών, εξιδανικεύουν τους υπερήρωες των κόμικς και αποθεώνουν τους ογκώδεις πρωταγωνιστές της μεγάλης οθόνης που καταφέρνουν το άπιαστο και το θεωρητικά ασύλληπτο. Το γυμνασμένο σώμα τίθεται στο επίκεντρο της θέασης, ενώ η κατάκτησή του λαμβάνει τα χαρακτηριστικά ενός προσωπικού στοιχήματος που κερδίζεται με πόνο και ιδρώτα στους χώρους άθλησης. Από αρχαιοτάτων χρόνων οι χώροι αυτοί υπήρξαν κέντρα αυτό-διαμόρφωσης, προσωπικής εξέλιξης και ομαδικής επικοινωνίας. Από την αρένα, στο «σιδεράδικο» και από εκεί στα μαζικά και «εξειδικευμένα» κέντρα εκγύμνασης, τα γυμναστήρια όριζαν χώρους που εξέφραζαν όσο κανένας άλλος το ρεύμα, τις ανάγκες και τα πρότυπα της κάθε εποχής.

Ο επιτυχημένος γάμος, μεταπολεμικά, ορίζει την απόλυτη ενσάρκωση του «ελληνικού ονείρου». Με δεδομένο ότι οι αναταράξεις του συναισθήματος που προκαλεί ο έρωτας κάθε άλλο παρά αποτελούσαν ορθό οδηγό επιλογής συντρόφου, η προξενήτρα αναλαμβάνει τον πλήρη έλεγχο της «μεθοδευμένης» συναλλαγής! Έτσι, σταδιακά, μετατρέπεται στο πιο σεβαστό πρόσωπο της γειτονιάς, επιστρατεύοντας την πειθώ της, μεταφέροντας εκατέρωθεν τις απαιτούμενες πληροφορίες και, εν τέλει, ενώνοντας τα ζευγάρια στο όνομα της «ιερής συμμαχίας» των δύο φύλων. Τα χρόνια περνούν, η κοινωνία και οι απαιτήσεις της αλλάζουν και η προξενήτρα αντικαθίσταται από τα πρώτα γραφεία συνοικεσίων, έναν τόπο γνωριμιών όπου με απόλυτη εχεμύθεια, διακριτικότητα και αποτελεσματικότητα συντελείται η «ανώτερη ένωση» των άλλοτε ασύμπτωτων κόσμων!

«Το Χάραμα: Ένα κέντρο μακριά από το κέντρο αλλά μέσα στην καρδιά όλων εκείνων που πέρασαν ένα βράδυ της ζωής τους εκεί και που ακούγοντας τον Τσιτσάνη, την Μπέλλου και τον Παπαϊωάννου γίνονταν αυτόπτες μάρτυρες της μουσικής ιστορίας που γραφόταν κάθε βράδυ εκεί και που αργότερα έγινε μύθος.» Ο μύθος του «Χαράματος» ξεκινάει στα μέσα της δεκαετίας του ’60 και γιγαντώνεται την ανατολή της δεκαετίας του ’70, όταν ο Βασίλης Τσιτσάνης ανεβαίνει στο πάλκο. Ίσως κανένας άλλος χώρος της εποχής δεν εσώκλειε τέτοια μυστηριακή ενέργεια, δεν ανέδιδε τέτοιον ερωτισμό, δεν εγκιβώτιζε τόσο πηγαία κάθε λογής συναισθήματα και δεν εξομοίωνε διαφορετικές ηλικίες, κοινωνικές τάξεις και «κάστες ανθρώπων». Το «Χάραμα» παρέδιδε ταχύρρυθμα μαθήματα μουσικής συναισθηματικής αγωγής με το μουσικό του πρόγραμμα να ορίζει την απόλυτη τελετουργία, εκείνη που εξέφραζε το «ανείπωτο» και το απόλυτα ζητούμενο.

Στις αρχές του 20ού αιώνα ένα νέο είδος θεάματος κάνει την εμφάνισή του με το φιλοθεάμον κοινό να το υποδέχεται ένθερμα και εγκάρδια. Το βαριετέ, που είλκυε την καταγωγή του από τους θιάσους της Ευρώπης, προσαρμόστηκε με επιτυχία στα δεδομένα της εποχής, της ελληνικής πραγματικότητας και στη δίψα του κοινού που ελλείψει του άρτου διψούσε για θεάματα! Από τα Παριλίσσια θέατρα ώς τη Μάντρα του Αττίκ και από την Όαση, στο Άλσος, το Green Park και το Άκρον, οι σκηνές αυτές λειτουργούσαν ως κυψέλες χαράς και πηγαίας αυθεντικής διασκέδασης. Η δομή του παρεχόμενου θεάματος στηριζόταν στην ποικιλία με βασική «πρώτη ύλη» το χορό, το τραγούδι και την εύστοχη κοινωνική σάτιρα.

Μικρά και μεγάλα βαζάκια, φιαλίδια, σωληνάρια που κλείνουν μέσα τους τα μυστικά της «μεταμόρφωσης», βούρτσες, χτένες είναι μόνο μερικά από τα όπλα που επιστρατεύονται για την κατάκτησή της. Σε περίοπτη θέση πιστολάκια, ψαλίδια αλλά και έντυπα μόδας και στυλ που γλυκαίνουν την αναμονή στους βολικούς και φιλόξενους καναπέδες τους. Και γύρω-γύρω οι καθρέφτες: οι σιωπηλοί επιτηρητές της «μεγάλης αλλαγής». Το κομμωτήριο ως χώρος αποδοχής και συνενοχής, θεωρείται ένα ασφαλές καταφύγιο με τις πόρτες του να μοιάζουν με πύλες εισόδου σε έναν προστατευτικό μικρόκοσμο παρασκηνίου, στον οποίο οι γυναίκες αποσύρονται για λίγο, ώστε να εμφανιστούν αργότερα στη δημόσια σκηνή πιο όμορφες, κομψές και ανανεωμένες. Ο χρόνος σ’ αυτά είναι ιερός, ενώ ο λουτήρας ξεπλένει με μαγικό τρόπο, έστω και στιγμιαία, τα όποια προβλήματα φέρει μαζί της η κάθε πελάτισσα.

Τα άτομα της τρίτης ηλικίας δείχνουν να ασφυκτιούν στους τέσσερις τοίχους του σπιτιού τους, νιώθοντας εγκλωβισμένοι μέσα στις πιτζάμες, στα νυχτικά και στις παντόφλες. Για το λόγο αυτό κάνουν τη «Μεγάλη Έξοδο», ξεμακραίνουν από το σπίτι και κατευθύνονται προς τα Κέντρα Ανοιχτής Προστασίας ή αλλιώς Λέσχες Φιλίας. Εκεί συναντούν τους φίλους τους, συζητούν για τα κατορθώματα των εγγονών τους και πίνουν τον πιο εύγευστο καφέ της ημέρας. Σ’ αυτήν την «παιδική χαρά», όπως τη χαρακτηρίζουν, οι δραστηριότητές τους είναι πολλές και αρκετές για όλα τα γούστα: από τα μαθήματα εικαστικών ξεπηδούν οι πιο φωτεινοί και πολύχρωμοι πίνακες που αναπαριστούν τα πιο όμορφα πρόσωπα και τοπία. Μέσα από τη χορωδία διακρίνονται οι καλλίφωνοι τραγουδιστές, ενώ από το θεατρικό εργαστήρι ξεχωρίζουν οι χαρισματικοί ερμηνευτές!

Το γόνιμο πεδίο για τη γέννηση της «καψούρας». Το ασφαλές απάγκιο των μοναχικών και των κατατρεγμένων. Η «αγία προστάτιδα» της υπερήφανης εργατικής τάξης, εκείνης που υφαίνει το γοητευτικό της πέπλο στα μάτια και στο φαντασιακό των παρατηρητών της. Στον απόηχο της ημέρας και ανάμεσα στα σκοτεινά κτίρια και στη φαινομενική ερημιά της πόλης, τα πλάσματα της νύχτας διακρίνουν το φως που διαχέεται από τα πάσης φύσεως διανυκτερεύοντα. Τους νυχτερινούς φωτεινούς οδοδείκτες, τους συμμάχους μας στα προσωπικά μας σκοτάδια. Πρόκειται για χώρους παρηγοριάς και ανακούφισης για εκείνους που δεν τους χωράει το κρεβάτι, που συνειδητά «ξεχειλώνουν» τον συμβατικό χρόνο και που συγχρονίζουν τα εσωτερικά τους ρολόγια σε αντίθετους χρόνους.

Στην καρδιά της Αθήνας, σ’ ένα μικρό οικοδομικό τετράγωνο, η ιστορία συναντά το παρόν και οι αναμνήσεις αναβιώνουν στοιβαγμένες σε βιτρίνες, πάγκους και ράφια. Η πλατεία Αβησσυνίας αποτελεί μια χρονοκάψουλα, όπου «η νέα εκδοχή του παρόντος τροφοδοτείται από το παρελθόν». Η έννοια του παζαριού και των μικρομάγαζων (που ορίζουν το αθηναϊκό εμπορικό κέντρο) εμφανίζονται από την αρχαιότητα και διατηρούνται στην πορεία των χρόνων παρέα με τις ιστορικές, κοινωνικές και πολιτικές εξελίξεις, αποτελώντας, ωστόσο, αναπόσπαστο κομμάτι της αστικής κουλτούρας. Απόδειξη του πολυπολιτισμικού χαρακτήρα της πλατείας δεν είναι μόνο τα ιδιαίτερα αντικείμενα που σμίγουν στο παζάρι, ενώνοντας την Ανατολή με τη Δύση, αλλά και το ίδιο της το όνομα που έλκει την καταγωγή του από την παρουσία και δράση των Αιθιόπων (κατοίκων της Αβησσυνίας) σ’ αυτό το ζωντανό κομμάτι του αστικού τοπίου.

Το παλλόμενο φως της επιγραφής «ΑΝΟΙΧΤΟ» που θα συναντήσει κανείς σχεδόν σε όλες τις καντίνες είναι, το λιγότερο, ανακουφιστικό για κάθε ξενύχτη που αναζητεί εναγωνίως ένα γρήγορο και νόστιμο «μεταβραδινό». Μία νυχτερινή βόλτα στους κεντρικούς αλλά και πιο κρυμμένους δρόμους της Αθήνας θα επιβεβαιώσει ότι οι καντίνες ξορκίζουν εκτός από την πείνα και τη μοναξιά που κυριαρχεί στο νυχτερινό τοπίο. Από τα μικρά πρόχειρα στημένα καρότσια μέχρι τα σύγχρονα «βρόμικα», οι καντίνες (είτε στηρίζονται σε ρόδες είτε πατούν στη γη) αποτελούν το στέκι που στεγάζει την ένοχη απόλαυση για την κατανάλωση μιας αμαρτωλής λιχουδιάς, την οποία αναζητούν όλοι τις τελευταίες ώρες της ημέρας που φεύγει και τις πρώτες, της ημέρας που έρχεται.