Geert Mak - In Europa

What does the hijacking of a French aircraft in 1994 have to do with the attack on the Twin Towers in 2001? Could 9/11 have been predicted if we had paid better attention? A search for the omens and the impact of terror by Muslim extremists.

Was the cult of leader around Putin foreseeable? The ban on the extremely popular satirical puppet series Koekli, in which Putin was frequently caricatured, was at least a clue.

Was the misery caused by cowboy capitalism in 2008 foreseeable? Icelandic bankers dragged European savers and their fellow islanders into their downfall. The Icelanders didn't accept it. They were the only country in the world to send the bankers to jail.

Although the war ended in 1995, Bosnia is hopelessly stuck in the past. War criminals sit comfortably on their governing seats and the masses remain silent. When will the silence be broken and can we finally start writing history?

While everyone is looking at Hungary and Poland, Denmark has taken a path of populism and protectionism much earlier. Even the Social Democrats, who saw their supporters shrink, support anti-migration policies. And this policy also has repercussions on Danes with a non-Western background. How did it get so far in Denmark?

It can no longer be denied: we have a major climate problem. The earth is getting warmer and warmer and drastic measures are needed to do something about it. Couldn't we have seen that coming sooner?

Poland has only been a truly independent modern democracy for about thirty years. In search of their own identity, many Poles are seeking guidance in a black-and-white picture of their history. After all, Poles were always heroes or victims. Anyone who wants to add nuance to this image must feel strong in their position.

In 2017 Jeroen Dijsselbloem managed to take on the anger of the Southern European countries with one remark. What is true about his stereotyping of the southerner? Comedian Nuno Duarte investigates the Portuguese psyche. Portugal's economy is growing like cabbage. It is the only European country that is actively bringing in refugees. Because so many Portuguese have sought refuge abroad during the crisis, it could make good use of the labour force. But if things are going so well, why don't refugees and residents want to stay? Furthermore, a portrait of a first Syrian refugee family that was personally brought to Portugal. And a portrait of two friendly nurses. One decided to stay, the other left for England and became nurse of the year in no time. How do they look to the future of this country that was hit hard by the 2008 crisis and now miraculously seems to be recovering?

At one time, boat refugees in distress were helped and received hospitably on the European mainland. Those times are over. Now, thanks to European money, the Libyan coastguard plays gatekeeper on the Mediterranean Sea and deliberately causes people to drown. Captains who do lend a helping hand are regularly taken to court for human smuggling. In this episode Captain Stefan Schmidt, who was arrested in 2004 to his astonishment when he tried to dock in Italy with 37 African drowners. At the time, Abdul Aziz was one of 37 migrants who had saved Captain Schmidt from drowning. Abdul's European adventure disappointed him so much that he now, back in Ghana, visits schools to imprint children that they should stay at home. And Pia Klemp, a young captain of rescue organization Sea Watch, who did not shy away from a strong confrontation with the Libyan coastguard, but is now forced to stay at home. She is facing twenty years in prison for helping her with illegal migration.

Liberated dancing bears dancing for food, a metaphor for how many people died after the fall of communism? After Bulgaria's accession to the EU in 2007, the old tradition of keeping dancing bears was banned by law. The bears went to a brand new bear park, but were not happy with their freedom. They kept dancing in front of the visitors, hoping for a piece of bread. The Polish writer Witold Szablowski saw in the fate of the bears a metaphor for how many people died after the fall of communism. And Roman Janiszak used to be a proud Polish miner. Since the closing of the mines in the nineties he had little left but a longing for the past. The money that Radi, an old Bulgarian bear tamer, got for his bear was quickly depleted. Now he misses the beast. His wife has died, his five children have gone abroad, his grandchildren don't speak his language.

In Kirkenes zag men tot voor kort de Russen als goede buren. Totdat stadsgenoot Frode Berg in Moskou wordt opgepakt voor spionage. Over de modus operandi van veiligheidsdiensten anno 2020.

De hashtag #metoo veroverde in 2017 de wereld. Maar toen journaliste Tristane Banon in 2007 en in 2011 vertelde over de aanranding door Dominique Strauss-Kahn viel heel Frankrijk nog over haar heen. Maar het kan ook vreselijk misgaan. In Zweden pleegt een theaterdirecteur zelfmoord als actrices hem beschuldigen van het eisen van seks in ruil voor een rol. Een onderzoekscommissie komt pas na zijn zelfdoding met de conclusie dat de actrices de verhalen verzonnen hebben.

Over data verzamelen en hoe dat zowel in het nadeel als in het voordeel van burgers kan uitpakken. Met onder anderen een oud-Stasi-medewerker, een Syriër en de tekstschrijver van Udo Jurgens. Google ligt onder vuur omdat het bedrijf het niet nauw neemt met privacy, maar toch gebruikt iedereen diensten als Google Street View veelvuldig. Behalve in Duitsland. Het is geen toeval dat juist Duitsers hun privacy met hand en tand verdedigen. De herinnering aan de Stasi is daar nog springlevend. Met: De burgemeester van het stadje Molfsee dat als eerste de strijd met Google aanging, de tekstschrijver van schlagerlegende Udo Jurgens die het recht op privacy bezong, een oud-Stasi-medewerker die nu ijvert om data veilig te stellen, juist om de staat in bedwang te houden, en een Syriër die het web afschuimt om bewijsmateriaal tegen Assad te vinden, voordat het door cleaners van Google verwijderd wordt.

Wat is er toch gebeurd met de gele hesjes, dat bonte gezelschap ontevredenen uit alle lagen van de Franse samenleving? Het scheelde maar een haartje of op 2 december 2018 hadden ze de regering Macron omvergeworpen. Urenlang hielden ze de hoofdstad in hun greep, maar een deel van de demonstranten vond het 's avonds wel genoeg en ging naar huis. Macron kon weer opgelucht ademhalen en de beweging raakte in het slop. In deze aflevering staan de gele hesjes van de Noord-Franse stad Amiens centraal. De harde kern wordt gevormd door twee vrouwen, Amandine en Melanie, die vurig blijven verlangen naar een radicale omwenteling. Zij willen een hernieuwde poging doen het Élysée te bestormen en trekken vanuit Amiens op 14 maart 2020 opnieuw naar Parijs, maar daar blijkt maar een fractie van de groep aanwezig. Corona en actievermoeidheid eisen hun tol. De revolutie zal nog even moeten wachten.

Kersverse minister van Financiën Giorgos Papakonstantinou werd de meest gehate man van Griekenland toen hij in 2009 bij de EU opbiechtte dat de staatsschuld van zijn land veel hoger was dan zijn voorgangers altijd hadden doen geloven. Wat is er toch mis met de Griekse politiek waar 'aan de macht blijven' een doel op zich lijkt te zijn geworden? Heel Griekenland viel na het voorval over hem heen, ook leden van zijn eigen partij. Want, wie gaat er nu in Brussel de wáárheid vertellen? De EU sloeg terug met een onbarmhartig bezuinigingsprogramma. Duizenden Grieken belandden in armoede. Papakonstantinou kon niet meer zonder zijn acht lijfwachten naar buiten. Nu durft hij voorzichtig weer. In deze uitzending drie verhalen: over de minister zelf, over een olympisch kampioen, die bedreigd wordt als hij corruptie aanpakt, en over een cardioloog, die zijn woede uitspuugt in een spetterende theatermonoloog.

Democratie is kwetsbaar. Dat toont de Europese geschiedenis keer op keer. In Hongarije zet president Victor Orbán de eerste drie stappen om van een democratie een dictatuur te maken. Toen het Sovjetrijk in 1989 ineenstortte, kreeg Hongarije eindelijk zijn felbevochten democratie terug. Dertig jaar later zet president Victor Orbán de belangrijkste democratische grondrechten weer aan de kant. De man trekt zich niets aan van de Europese kritiek. Volgens Geert Mak zijn er zes stappen om van een democratie een dictatuur te maken. Drie daarvan heeft Orbán al gezet: schaf de waarheid af, deel uit wat niet van jou is, en creëer een vijand.

Vanaf begin deze eeuw moesten scholen met elkaar concurreren: de school met de hoogst scorende leerlingen moest wel de beste zijn. Die zakelijke benadering paste in het nieuwe denken over economie en maatschappij, waarin de wetten van de markt tot dogma waren verheven. Het ontaardde in een systeem met winnaars en verliezers. Langzaamaan keert het tij en blijkt dat geluk zich niet in cijfers laat uitdrukken. Deze aflevering: onderwijzer Douwe de Bildt, onderwijsmanager Bert Dekker, en Sander Heijne, medeauteur van het bestsellerboek 'Fantoomgroei', dat politiek Den Haag wakker schudde.

Europa heeft alle reden om zich te schamen voor de manier waarop ze Griekenland opzadelt met een groot aantal vluchtelingen. Mondjesmaat mogen ze nog naar binnen in de rest van Europa. De bewoners op Lesbos hebben na de opvangen van vele tienduizenden vluchtelingen nog maar een naam voor hen: 'Trouble'. De burgemeester van het piepkleine Griekse eilandje Tilos ziet juist 'possibilities'. Haal vluchtelingen op uitnodiging naar plekken waar de bevolking vertrekt of vergrijst. Ze doet een warm pleidooi aan burgemeesters in veel leeglopende stadjes van Europa om haar voorbeeld te volgen. Met: boze Lesbosbewoners en hardnekkige hulpverleners.

Groot-Brittannië stapt op 1 januari 2021, vier jaar na het omstreden referendum, definitief uit de EU. Pas nu ontdekken veel brexitstemmers dat ze misbruikt zijn voor de machtsspelletjes van de politieke elite. Met keiharde leugens en een gewiekst gebruik van algoritmes wist het campagneteam van de pleitbezorgers voor brexit het referendum te winnen. Brexit gaat de voorstemmers niet brengen wat ze hoopten, integendeel. Maar zoals altijd komt berouw te laat. Met: James Graham, hij schreef 'Brexit: The Uncivil War'. En de 'gewone' Brit komt aan het woord, onder wie kok Guy Matthews.

Geert Mak kiest in deze laatste aflevering zijn persoonlijke hoogtepunten uit de geschiedenis van de afgelopen twintig jaar. Zelden werd in de wereld in zo'n korte tijd zo veel overhoopgehaald. Mak schetst de razendsnelle verandering: van de leiderscultus rondom Poetin tot de opkomst van #MeToo en van het enorme klimaatprobleem tot brexit en de diepgewortelde angst voor de ander. Een spoedcursus recente geschiedenis waarin Mak op de hem bekende, meeslepende manier een samenhangend verhaal weet te smeden van de chaotische eerste twintig jaar van deze eeuw.