Zembla

Iedere dag proberen supermarkten ons te verleiden met stuntprijzen en mega-aanbiedingen. Ze voeren een prijzenoorlog met elkaar om de gunst van de consument te winnen. We moeten geloven dat zij echt de goedkoopste zijn. Goedkoper dan de concurrenten. Supermarkten sluiten scherpe deals met de voedselfabrikanten. Brood, groente en vlees moeten daardoor zo goedkoop mogelijk worden geproduceerd. Dat scheelt ons geld bij de kassa, denken we. Maar is dat wel zo? En wie betalen de echte prijs van onze boodschappen? ZEMBLA onderzoekt de macht van de supermarkten en de gevolgen voor de productie van ons voedsel. Zo goedkoop mogelijk produceren: Supermarkten lijden volgens supermarktdeskundige Gerard Rutte door de prijzenoorlogen vaak verlies op A-merken. Die worden onder de inkoopprijs verkocht. Rutte: 'Dat compenseren ze met andere producten, zoals huismerken en natuurlijk met brood, groente en vleeswaren, daar wordt gewoon goed geld op verdiend.' Leveranciers moeten volgens Rutte 'zo goedkoop mogelijk produceren, doen ze dat niet dan gaat Albert Heijn of Jumbo naar een andere fabrikant en dan kun je je fabriek wel dichtgooien.' Omdat er maar een paar supermarktketens zijn die samen het grootste deel van de markt verdelen, kunnen ze fabrikanten onder druk zetten om tegen bodemprijzen te leveren. Ten koste van volksgezondheid: Door de lage winstmarges op hun producten hebben sommige fabrikanten nauwelijks geld voor schoonmaak en investeringen. Dat gaat ten koste van de volksgezondheid en de veiligheid van de werknemers, zeggen bronnen uit de bakkerijwereld en de vleessector in ZEMBLA. John Klijn, FNV bestuurder voor de vleessector: 'Onze supermarkten horen bij de goedkoopste van Europa en dat is niet voor niks.'

In Nederland wordt 1 op de 20 ouderen mishandeld. Onderzoekers denken dat die schatting nog aan de lage kant is. Ouderenmishandeling kent vele vormen: verwaarlozing, financiële uitbuiting, fysieke, geestelijke en zelfs seksuele mishandeling. We onderzoeken wie dit doen en waarom? Hoe kan het dat in ons land zoveel ouderen onder de maat verzorgd worden? Zembla tekent verhalen op van mensen die met ouderenmishandeling te maken hebben gehad. Zo is er meneer Koelma, die zijn dementerende echtgenote met een ketting om haar hals aan de radiator vastbond. Een verzorgster in een verpleeghuis die toegeeft wel eens patiënten te slaan. En een 91-jarige mevrouw die overlijdt na een val uit bed in het verzorgingshuis. De schouwarts tekent niet voor een natuurlijke dood, vanwege de uiteenlopende fracturen en verwondingen. De familie verdenkt de instelling van familie van mishandeling en schakelt de Inspectie voor de Gezondheidszorg in. Ook brengt Zembla een bezoek aan een blijf-van-mijn-lijf huis voor ouderen, ergens op een geheime plek in Nederland.

'Zeer ernstig en schaamteloos gedrag' oordeelt de minister van financiën Dijsselbloem over de Libor-fraude. Verschillende banken, waaronder ook de Nederlandse Rabobank blijken de Libor-rente te hebben gemanipuleerd. Deze rente, de graadmeter die banken rekenen als ze geld aan elkaar lenen, werd bewust te hoog of te laag geschat. De Libor-rente is één van de belangrijkste rentetarieven van de wereld en wordt gebruikt als basis voor het bepalen van rente voor o.a. hypotheken, spaarrentes en leningen van bedrijven en consumenten. De Rabobank krijgt een hoge boete van 774 miljoen euro. Bestuursvoorzitter Piet Moerland stapt per direct op. Maar waarom wordt er niemand vervolgd? We onderzoeken of de banken nog wel te vertrouwen zijn.

Zo onrustig was het nog nooit in Loppersum. 17 december jongstleden. Terwijl minister Kamp toch zojuist in het stadhuis gearriveerd is met een flink pak geld in z’n broekzak. 1punt2 miljard. Om de regio economisch op te krikken. Maar vooral om de schade te repareren. De schade aan de huizen door steeds meer en steeds zwaardere aardbevingen. 250 miljard euro: De Nederlandse Aardolie Maatschappij (NAM) pompt al sinds eind vijftig aardgas uit de Noord Nederlandse bodem. Dat leverde de schatkist tot nu toen ruim 250 miljard euro op. Vooral de Groningse gemeente Loppersum moet hiervoor bloeden. Kamp is te laat, vinden de bewoners. De schade zit inmiddels ook in hun hoofden. Ze leven in angst. Ze zijn bang dat hun huis een volgende schok niet zal overleven. En er is woede. Waarom is Den Haag niet eerder in actie gekomen? De eerste aardbeving door gaswinning was in 1986 en daarna volgden er nog ruim duizend. Tot de dag van vandaag schudt de Groninger grond. ZEMBLA onderzoekt: Hoe heeft het zo lang kunnen duren voordat het probleem van Groningen serieus werd genomen? 3,3 op de schaal van Richter: Op tweede kerstdag 1986 schudt plotseling de grond bij Assen. Het Drents PvdA Statenlid en aardrijkskundeleraar Meent van der Sluis wees direct de gaswinning in de regio aan als boosdoener. Maar hij wordt niet serieus genomen. Geoloog Hans Roest van de TU Delft laat zich wel inspireren door de opvattingen van Van der Sluis. In 1990 concludeert hij na onderzoek dat een beving met een schaal van 2,7 op de schaal van Richter als gevolg van gaswinning mogelijk is. Maar zijn bevindingen bereiken het grote publiek niet. Pas in 1993 blijkt uit onderzoek in opdracht van Economische Zaken dat er wel degelijk een verband is tussen de bevingen en aardgaswinning. Een beving van 3,3 op de schaal van Richter is mogelijk. Maar “de kans dat zo’n beving optreedt is verwaarloosbaar klein.” Bewijslast: Eindelijk erkenning. Maar schadeafhandeling blijft een moeizame exercitie. Bewoners moeten namelijk zelf bewijzen dat schade het gevolg is van gaswinning. Dat moet anders, vindt emeritus hoogleraar privaatrecht Jan van Dunné. Hij staat rond de eeuwwisseling Kamerleden bij die zich bezighouden met de Nieuwe Mijnbouwwet. Via amendementen proberen zij de bewijslast in de wet om te draaien: laat de NAM voortaan maar bewijzen dat schade niet het gevolg is van aardgaswinning. Maar het politiek verzet is te groot. Als de nieuwe Mijnbouwwet in 2003 in werking treedt, staat omkering van de bewijslast er niet in. Meer vragen dan antwoorden: Als de gemeente Loppersum in 2003 drie maal wordt getroffen door een aardbeving, willen bewoners wel eens weten waar ze precies aan toe zijn. Burgemeester Rodenboog roept de NAM op om uitleg te komen geven. De informatie avond is geen succes. De NAM overlaadt bewoners met technische gegevens. Ze schieten er niks mee op. Pas na de forse beving van 2006 in Middelstum komt er eindelijk echt onderzoek op gang. In opdracht van de provincie Groningen gaan TNO en Deltares de risico’s van schade voor woningen en gebouwen door de gaswinning in kaart brengen. Het onderzoek startte zou in een half jaar klaar zijn; het duurde uiteindelijk echter drie jaar. Bovendien roept het rapport meer vragen op dan het beantwoord. De bewoners zijn gedesillusioneerd. Te laat: De rest van Nederland krijgt al die tijd nauwelijks mee wat er zich in Groningen afspeelt. Omslagpunt is de aardbeving van 3,7 in Huizinge op 16 augustus 2012. Deze beving is niet alleen zwaarder, hij duurt ook langer. Het Staatstoezicht op de Mijnen schrikt ook en besluit onderzoek te doen. Het resultaat is schokkend. Er zijn meer en zwaardere bevingen te verwachten. Advies: verminder de productie per direct met 40 procent. Minister Kamp doet dat echter niet. Hij neemt de rest van het jaar de tijd om nader onderzoek te doen. Als eind 2013 blijkt dat juist dit jaar een recordhoeveelheid gas is gewonnen, is de beer los. Bewoners zijn woest, ze voelen zich geschoffeerd.

Dodelijke verkeersongevallen, zelfmoorden, buitensporig geweld en slechtnieuwsgesprekken met nabestaanden. Het hoort allemaal bij het dagelijkse werk van de politieagent. Niet alle politiemensen blijken daar tegen bestand. Jaarlijks krijgen honderden dienders te horen dat ze aan een posttraumatische stress stoornis (PTSS) lijden. Ze krijgen hevige flashbacks en beleven de traumatische gebeurtenissen telkens opnieuw. Dat maakt ze angstig en depressief, maar ook heel prikkelbaar. Agenten slikken medicijnen om hun werk te kunnen doen of belanden in de ziektewet. Sinds vorig jaar is PTSS bij de politie een erkende beroepsziekte. Maar wat houdt die erkenning in de praktijk in?

Praktische en moderne spullen, dat is Echt Hema. Bij Albert Heijn is het lekker hamsteren en bij Bakker Bart ruikt het heerlijk naar vers brood als je daar je croissantje haalt. Succesvolle winkelformules met een sterke uitstraling. Maar achter de toonbank schuilt grote woede en verdriet. De zelfstandig ondernemers, die als franchisenemer de zaak runnen, vinden dat ze erin geluisd zijn en misbruikt worden door de machtige, vaak onaantastbare hoofdkantoren. De rooskleurige omzetcijfers die hen zijn voorgespiegeld kloppen niet en ze worden opgescheept met onverkoopbare spullen. Regelmatig gaan er ondernemers failliet. Dat is in niemands voordeel zou je denken. Welke belangen spelen hier? Zembla onderzoekt de toenemende spanning tussen de grote winkelformules en hun franchisenemers.

Op grote schaal worden burgers betrokken bij opsporing en veiligheid. Bijna anderhalf miljoen doen mee aan Burgernet. En in meer dan 200 wijken en buurten zijn burgerwachten de ogen en oren van de politie. 's Avonds patrouilleren ze door de straten, verdachte situaties worden doorgegeven aan de wijkagent. Veiligheid is een zaak van ons allemaal, zegt het kabinet, en de burger mag best een handje helpen. Maar steeds vaker nemen burgers zelf het initiatief. Ondernemers beginnen op Facebook hun eigen Opsporing Verzocht. Op het internet wordt jacht gemaakt op dierenbeulen. En pedojagers trappen de deur in bij vermeende kindermisbruikers. ZEMBLA onderzoekt: Waarom willen zo veel mensen zelf politieagent spelen? En wat zijn de gevaren? 'Op geen enkel ander terrein is de bereidheid van de burger om te participeren zo groot als op gebied van veiligheid.', zegt Albert Meijer, hoofddocent publiek management verbonden aan de Universiteit Utrecht. 'Als mensen de politie helpen, dan is daar natuurlijk helemaal niks mis mee. Maar mensen kunnen snel een stap te ver gaan.' Meijer doet onderzoek naar de rol van sociale media bij de politie. 'Je ziet dat de politie steeds vaker de sociale media gebruiken om de burger te betrekken bij de veiligheid. Het is snel en goedkoop en je kan op een makkelijke manier veel mensen bereiken.' Zembla laat zien hoe in Nijmegen een twitterbericht van de dierenpolitie over een dode hond uitloopt op een bijna-lynchpartij. Volgens publicist en privacy expert Bart de Koning lopen de gemoederen vooral hoog op als het gaat om dierenmishandeling of misbruik bij kinderen. 'Op het internet wordt jacht gemaakt op “een ponypletter”. Vermeende pedo’s worden ernstig bedreigd. Als we niet uitkijken gaan er doden vallen.'

Bewoners van Harlingen zijn bang voor de afvalverbrandingsinstallatie aan de rand van hun stad. Ze denken dat ze ziek worden van de giftige rook die uit de schoorsteen komt en laten daarom hun kinderen niet buiten spelen. Onlangs werden er in de eieren van lokale hobbykippenhouders te hoge dioxinewaarden ontdekt. De inwoners wijzen naar de oven als oorzaak van de problemen. Want voordat de vuilverbrander er drie jaar geleden kwam waarschuwden deskundigen dat de installatie niet aan de milieueisen voldoet en daardoor een gezondheidsrisico vormt voor omwonenden. Ondanks heftige protest van de bevolking kwam de oven er toch. Volgens de directeur van de vuilverbrander voldoet de installatie inmiddels aan alle normen. Ook de wethouder van Harlingen zegt dat de oven veilig is. Maar de burgers vertrouwen het niet. Ze willen een grondig onderzoek maar krijgen geen gehoor bij de overheid. Het wantrouwen bij de burgers uit zich in angst. Ze nemen het heft in handen en gaan zelf gezondheidsonderzoek doen. ZEMBLA onderzoekt wat er kan gebeuren als de overheid haar burgers niet serieus neemt.

Jaarlijks vinden er honderden hersteloperaties plaats, omdat borstprotheses lekken, heupgewrichten afbreken of kunststof matjes helse pijnen veroorzaken. Veel van deze operaties hadden voorkomen kunnen worden als de implantaten beter getest waren voordat ze op de Europese markt kwamen. In Europa zijn meer dan 70 keuringsinstanties actief die medische hulpmiddelen mogen certificeren met een CE-markering. Malafide keuringsbedrijven keuren ondeugdelijke implantaten goed: Zembla toont vanavond verborgen camerabeelden waarop is te zien hoe een ondeugdelijk heupimplantaat door keuringsbedrijven uit verschillende landen in Oost-Europa van een CE-keurmerk wordt voorzien. In Europa zijn meer dan 70 keuringsinstanties actief die medische hulpmiddelen mogen certificeren met een CE-markering. Wie eenmaal een CE-certificaat heeft bemachtigd, mag ongeacht waar de keuring heeft plaatsgevonden, zijn product in alle EU-landen verkopen. Ook in Nederland. In 2012 toonde Zembla aan dat er veel meer patiënten de onveilige PIP-borstprotheses hadden gekregen dan de Inspectie voor de Volksgezondheid wist. Minister Schippers beloofde dat er een implantatenregister zou komen om sneller en beter op dit soort calamiteiten te kunnen reageren. Zembla onderzoekt de stand van zaken. Is de CE-markering inmiddels aangescherpt en hoe staat het met het register?

Je bent jong en onzeker, maar dan is daar opeens de jongen die jou wel ziet staan. Hij is verliefd, zegt 'ie, maar voor je het weet dwingt hij je tot onvrijwillige seks. Loverboys. Al bijna twintig jaar kennen we het fenomeen en worden jonge meiden slachtoffer. Talloze onderzoeksrapporten en voorlichtingsfolders werden er geschreven. Maar wat is de samenleving ermee opgeschoten? De rechter plaatst de slachtoffers in gesloten jeugdzorginstellingen, voor hun eigen bescherming. Maar al te vaak gaat het mis. Ondanks het gesloten karakter van de instelling lopen de meisjes weg en komen weer in het loverboy-circuit terecht. Zembla sprak met de slachtoffers, hun ouders en de hulpverlening en onderzoekt: twintig jaar loverboys in Nederland, waarom is het probleem zo hardnekkig

In Engeland ontstaat begin dit jaar ophef nadat bekend wordt dat de Britse National Health Service 47 miljoen medische dossiers doorverkoopt aan verzekeraars. De gegevens werden gekoppeld aan kredietwaardigheidsgegevens. Zo konden verzekeraars bijvoorbeeld een inschatting maken van het risico op longkanker. De verzekeraars gebruikten de data om de premies aan te passen; vooral patiënten jonger dan 50 jaar zijn meer premie gaan betalen. Hoe zit het eigenlijk in Nederland? ZEMBLA onderzoekt: Wat weten de verzekeraars van onze medische achtergrond?

Nederland is bezig met de aanschaf van vier onbemande vliegtuigen, oftewel drones. De keuze is gevallen op de Amerikaanse Reaper, een verkennings- en aanvalsvliegtuig. Daarmee voert de Verenigde Staten bomaanslagen uit op vermeende terroristen in Jemen, Pakistan en Somalië. Bij deze aanvallen zijn ook honderden burgerslachtoffers gevallen. Medeplichtig Nederland wil met de vliegtuigen vooral verkenningsvluchten uitvoeren en informatie verzamelen, maar het kabinet sluit niet uit de drones in de toekomst te bewapenen. En wat gebeurt er eigenlijk met de verzamelde informatie? Eerder heeft de Nederlandse MIVD 1,8 miljoen afgeluisterde Somalische telefoongesprekken doorgegeven aan de Amerikanen. Defensie kan niet uitsluiten dat de VS deze informatie hebben gebruikt voor drone-aanvallen in Somalië. Volgens internationaal mensenrechtenadvocaat Geert-Jan Knoops loopt Nederland daarmee een risico. Als blijkt dat de Nederlandse informatie is gebruikt voor drone-aanvallen dan zouden burgerslachtoffers schadeclaims kunnen indienen bij de Nederlandse overheid.

Een paar keer per jaar ontvangt het ministerie van Veiligheid en Justitie een geheimzinnige delegatie ambtenaren uit het West-Afrikaanse Guinee. Deze delegatie moet Guineeërs die illegaal in ons land zijn, identificeren en van reisdocumenten voorzien om ze naar Guinee terug te kunnen laten keren. Nederland zit in zijn maag met duizenden illegalen die niet terug kunnen naar hun land van herkomst. Ze hebben geen reisdocumenten of de overheid van hun land werkt niet mee aan hun uitzetting. Om toch van deze uitgeprocedeerde asielzoekers af te komen, sluit het ministerie van Veiligheid en Justitie achter de schermen deals met sommige landen van herkomst, waaronder Guinee. Vorig jaar werd bekend dat Nederland de Guineese delegaties betaalt voor de reisdocumenten, en hun reis- en verblijfkosten royaal vergoed. Bovendien gaan al langer geruchten over corruptie en malversaties rond uitzettingen naar Guinee. ZEMBLA reist af naar Afrika en onderzoekt hoe het ministerie van Veiligheid en Justitie erin slaagt illegale Guineeërs terug te sturen.

Een familie komt er 11 maanden na de begrafenis van hun 20-jarige zoon achter, dat ze hem zonder zijn hersenen hebben begraven. Die zijn na een gerechtelijke sectie voor onderzoek achtergehouden in het Nederlands Forensisch Instituut. De familie was daar niet over geïnformeerd. En bij een 84-jarige man wordt na een obductie in het ziekenhuis het hart achtergehouden vooronderzoek. De familie had geen toestemming gegeven voor de obductie. De familie was niet geïnformeerd over het niet terug plaatsen van het hart. Hoe is dit allemaal mogelijk? ZEMBLA besteedt aandacht aan hoe ziekenhuizen nabestaanden informeren over wat een obductie inhoudt en onderzoekt wat er met de organen van de overledene kan gebeuren na een obductie of een gerechtelijke sectie.

Het ziekenhuis is een levensgevaarlijke plek voor 65-plussers. Uit onderzoek blijkt dat een op de drie ouderen het ziekenhuis in slechtere conditie verlaat dan dat hij er in kwam. Oude mensen raken tijdens hun opname ondervoed, uitgedroogd, lopen een ziekenhuisinfectie op of vallen uit bed. Maar een van de grootste bedreigingen voor de oudere patiënt is een delirium, ook wel aangeduid als delier; een acute verwardheid waarbij de patiënt hallucineert en angstig wordt. Geen ziekenhuisbreed beleid Na het doormaken van een delier in de kans op dementie is 12 x zo groot en overlijdt 40 procent van de patiënten binnen 2 jaar. In 2005 constateert de Inspectie voor de Gezondheidszorg dat artsen te weinig kennis hebben over het delirium en dat er geen ziekhuisbreed beleid is. De Inspectie belooft toe te zien op verbetering. ZEMBLA onderzoekt of de situatie nu verbeterd is en wat ziekenhuizen doen om een delier bij patiënten te voorkomen. 'Delier-epidemie' De Medisch socioloog Hugo van der Wedden spreekt in ZEMBLA van een delier-epidemie. 'Een uitzichtloze situatie waarbij de hoogbejaarde patiënt vastgebonden in bed ligt omdat hij anders zijn slangen en infuus eruit trekt. Het is het schrikbeeld van iedere geriater en verpleegkundige.' 'Oudere patiënt heeft nulstatus' Volgens van der Wedden heeft de oudere patiënt een ‘nulstatus’ in het ziekenhuis. Dat kan er toe leiden dat men niet eens in de gaten heeft dat een patiënt een delier doormaakt. Hoogleraar verpleegwetenschap Marieke Schuurmans denkt dat het delier bij een derde van de patiënten niet eens wordt opgemerkt. Het gaat dat om mensen met een zogeheten ‘stil’ delier. Beter screenen In het Kennemer Gasthuis heeft geriater dr. Kees Kalisvaart een methode ontwikkeld waarbij oudere patiënten bij binnenkomst al uitgebreid worden gescreend. Patiënten die veel risico lopen op het krijgen van een delier, krijgen extra zorg en bijvoorbeeld een bed naast het raam. Ook zorgen verpleegkundigen ervoor dat na de operatie de bril direct weer opgaat en het gehoorapparaat in. Dit om desoriëntatie te voorkomen. Kalisvaart: 'Dat lijkt hele normale ziekenhuiszorg maar helaas is de praktijk nog anders.' Strijd om de patiënt Volgens emeritus hoogleraar Veiligheid in de zorg Jan Klein, moeten maatschappen en medisch specialisten beter samenwerken. 'Nu wordt de patiënt zorg onthouden waarmee een delier is te voorkomen.' Volgens Kalisvaart vindt er nu een strijd om de patiënt plaats. 'Medisch specialisten willen de geriater er vaak niet bij hebben. Wij staan achterin de rij', aldus Kalisvaart.

Stelt u zich eens voor, u doet uw werk al jaren met veel toewijding en plezier. U wordt gewaardeerd. Maar dan komt er een verandering in managementstijl. U ontdekt onzorgvuldigheden en kaart dat aan, intern. Maar kritiek wordt niet op prijs gesteld. U wordt zelfs negatief beoordeeld. U wordt genegeerd, ze moeten u niet meer. Het overkomt Arthur Gotlieb, 50 jaar en senior beleidsmedewerker bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa). Hij komt in verweer, schrijft een dik rapport voor zijn hoogste baas. Hij luidt de noodklok over grote misstanden. Twee weken later maakt Gotlieb een eind aan zijn leven. Omdat de NZa van zins lijkt om de affaire stil te houden, stapt de familie van Arthur naar de pers. En zo wordt Arthur Gotlieb postuum klokkenluider. ZEMBLA onderzoekt hoe een toegewijde ambtenaar tot wanhoop wordt gedreven.

Voor mannen met seksproblemen is er sinds 1998 Viagra. Fijn voor die mannen, maar ook voor de farmaceutische industrie. Die verdient jaarlijks miljarden aan medicijnen tegen erectiestoornissen. Het is big business. Daarom proberen fabrikanten van geneesmiddelen al jaren een lustopwekker te ontwikkelen voor vrouwen die geen zin hebben in seks. FSIAD, female sexual interest/arousal disorder, heet die aandoening in de psychiatrie. Volgens farmaceutische bedrijven zou bijna de helft van de vrouwen aan een of andere seksuele stoornis lijden. Er is van alles geprobeerd: pillen, pleisters, neussprays en gels, maar geen enkel middel is nog door de geneesmiddelen-keuring heengekomen. Zembla onderzoekt hoe de farmaceutische industrie probeert een sekspil voor vrouwen in de schappen te krijgen.

U betaalt netjes uw belastingen. Niet iedereen doet dat. Maar tegenwoordig komen ze daar mee weg. Belastingambtenaren vertellen in ZEMBLA dat ze door jarenlange bezuinigingen op de belastingdienst hun werk niet meer zorgvuldig kunnen doen. Machteloos zien ze toe dat verkeerd ingevulde aangiftes niet worden gecorrigeerd, dwangbevelen niet worden ingevorderd en controles steeds minder voorstellen. Onze schatkist loopt daardoor miljarden euro's mis, zeggen de belastingambtenaren. Al jaren kaarten ze de misstanden aan bij de fiscus en de politiek. Maar niemand grijpt in. Waarom niet? ZEMBLA onderzoekt hoe het kan dat Nederland jaarlijks miljarden aan belastinginkomsten misloopt.