Zwarte Zwanen

Journalist Cees Grimbergen onderzoekt de Nederlandse pensioenindustrie. In zijn zoektocht ontrafelt hij geheimen die voor de gemiddelde pensioenspaarder niet eerder onthuld zijn. Cees Grimbergen: 'Het heeft mij verbaasd dat in de berichtgeving over pensioenen zelden wordt gesproken over de complexe beleggingswereld die er achter schuil gaat. Voor deze documentaire ben ik in die wereld gedoken'. Nederlanders zijn wereldkampioen pensioensparen; pensioenfondsen beheren samen meer dan 1000 miljard euro. Toch gaat het niet goed: We gaan steeds later met pensioen en de toekomst van de pensioenuitkeringen wordt onzekerder. In de pensioenindustrie werken meer dan 20.000 mensen. Hoe behalen zij hun hoge rendementen? Welke risico's lopen ze met ons aller geld? Hoeveel geld blijft er aan de strijkstok hangen? Hoe zwaar nemen de pensioenbeleggers hun maatschappelijke verantwoordelijkheid? Een inkijkje in dealingrooms in Nederland én in de City van Londen. Ook bezoekt Grimbergen de handelaren van grote Nederlandse pensioenfondsen. En aandacht voor het grootste pensioengeheim van Nederland, Alpinvest, een investeerder die 40 miljard van ABP en Pensioenfonds Zorg en Welzijn onder haar hoede heeft. Rob Thielen, van private equity-belegger Waterland, verklaart op welke manier hij torenhoge rendementen voor pensioenfondsen behaalt. Diverse insiders leggen uit waarom pensioenbeleggers vele miljoenen per persoon per jaar verdienen. Miljarden euro's Nederlands pensioengeld worden dagelijks verhandeld in de wereldwijde instabiele financiële sector. Werkende en gepensioneerde Nederlanders hebben er geen idee van dat dat met hun geld gebeurt. Ze weten alleen dat ze verplicht hun premies aan het pensioenfonds afdragen. De kijker wordt een blik gegund in een gesloten wereld die éénmalig de deur op een kier zet.

Hoe worden de bijna 1300 miljard pensioeneuro's van Nederlandse burgers belegd? Wie profiteert, wie draait op voor de risico's, wie fraudeert? En waarom blijft er zoveel geheim? Onderzoeksjournalistiek van MAX naar de geldstromen van onze pensioenfondsen. MAX noemt verplicht afgedragen pensioenpremies van werknemers Ander Mans Geld (AMG). Met Ander Mans Geld maken pensioenbeleggers wereldwijd schimmige transacties. Democratische controle van die geldstromen is onmogelijk. Maker Cees Grimbergen onthult dat pensioenbeleggers zichzelf systematisch verrijken aan andermans geld. In deze documentaire blijkt dat in de pensioenindustrie gouden handdrukken van miljoenen en extreem hoge rekeningen voor kleine werkzaamheden al vele jaren gewoon zijn. MAX citeert uit tot nu toe onbekende recente documenten van rechtbanken in New York en Londen. Daaruit blijkt dat zakenbank Goldman Sachs, die miljarden Nederlandse pensioeneuro’s onder beheer heeft, fraudeerde met geld van ABP en Pensioenfonds Vervoer. Voor het eerst laat MAX een voormalige Nederlandse zakenbankier aan het woord. Met 25 jaar ervaring in de financiële wereld waarschuwt deze Michael van Bemmelen voor de gevaren die ons pensioenstelsel bedreigen. Van Bemmelen kon de mentaliteit van de financiële wereld niet langer met zijn geweten verenigen. De Amerikaanse econoom Eileen Appelbaum legt uit hoe Nederlandse pensioengeld gebruikt wordt om gezonde bedrijven leeg te halen. Ze voorspelt dat het Nederlandse V&D dankzij Nederlands pensioengeld op een zelfde manier zal worden ‘leeggezogen’ als het Amerikaanse warenhuis Mervyns. Ook pensioenonderzoeker Ted Siedle wijst Nederlandse pensioenpremiebetalers en gepensioneerden op de gevaren die ons stelsel bedreigen. Aan het woord komen verder werknemers, de kritische theatermaker George van Houts, koningin Máxima en Joe Mansueto, directeur van Morningstar. Morningstar is de grootste leverancier van dagelijkse financiële gegevens wereldwijd. Mansueto vraagt MAX dringend kritische vragen te blijven stellen.

Schimmigheid en geheimhouding binnen de pensioenwereld vormen de voedingsbodem voor diefstal en fraude. Is er iets veranderd of bestaan de 'perverse prikkels' nog steeds? In deze MAX-documentaire blijkt dat ‘perverse prikkels’ in de pensioenwereld nog steeds bestaan. Mega-salarissen en bonussen zijn niet afgeschaft. Pensioenbeleggers wentelen eventuele verliezen nog steeds af op de pensioenpremiebetalers. Moreel besef lijkt te ontbreken. En dit alles onder strikte geheimhouding. Kritische vragen zijn taboe. MAX-verslaggever Grimbergen wordt door staatssecretaris Jetta Kleinsma dringend verzocht een bijeenkomst van de Nationale Pensioendialoog te verlaten. Via reputatiemanagement houdt de pensioenwereld inmiddels de schone schijn op. Op vele congressen wuiven economen en pensioenbeleggers zichzelf en elkaar lof toe. In voor werknemers en gepensioneerden onbegrijpelijke taal probeert de bedrijfstak pensioenindustrie op congressen zijn onmisbaarheid te tonen. Maar in Zwarte Zwanen 3 zegt de Amerikaanse pensioendetective Ted Siedle dat schimmigheid en geheimhouding de voedingsbodem voor diefstal en fraude vormen. In deze aflevering probeert MAX in gesprek te komen met de invloedrijke pensioenbeleggers. Zo probeert maker Grimbergen een interview te krijgen met een van de machtigste financiële mensen ter wereld, Larry Fink van Blackrock. Blackrock heeft ongeveer 4000 miljard euro van anderen onder beheer, waaronder bijna 200 miljard Nederlands geld. Een spannende episode in deze aflevering gaat over het Pensioenfonds Meubel, waar meubelmakers en standbouwers hun pensioenpremie moeten afdragen. Op het moment dat Lehman Brothers in 2008 failliet ging, lag er meer dan 300 miljoen Nederlands pensioengeld bij de bank. In de documentaire vertelt een betrokken bestuurslid van het fonds wat er in de zeven jaar na het faillissement werd ondernomen om het pensioengeld te redden. Gepensioneerden maken van hun hart geen moordkuil. Voorts veel aandacht voor het ontbreken van een moraliteit in de wereld van het grote geld.